Ασφαλιστικό Δίκαιο

Του Παναγιώτη Τσιάλα

Το Ασφαλιστικό Δίκαιο είναι μάθημα υποχρεωτικής επιλογής του Δ’ Εξαμήνου και ανήκει (με βάση το πρόγραμμα σπουδών) στον Τομέα Β’ Ιδιωτικού Δικαίου, και ειδικότερα στο πεδίο του εμπορικού δικαίου. Υπάρχουν αρκετά πράγματα που θα πρέπει να γνωρίζετε για το ασφαλιστικό δίκαιο πριν το επιλέξετε.

A) Γνωστικό Αντικείμενο:

Αντικείμενο πραγμάτευσης του μαθήματος είναι η ιδιωτική ασφάλιση, με τον διδάσκοντα να αποδίδει ιδιαίτερη έμφαση στην...

...ασφαλιστική σύμβαση. Θα μπορούσε κανείς να διακρίνει τις ακόλουθες ενότητες στο μάθημα:

I.        Έννοια και μηχανισμός λειτουργίας της ιδιωτικής ασφάλισης:

• κίνδυνος,
• κανόνας του μεγάλου αριθμού (critical mass),
• ασφάλισμα,
• ασφάλιστρο,
• ασφαλισμένος,
• λήπτης της ασφάλισης,
• ασφαλιστική περίπτωση,
• ασφαλιστικό συμφέρον εν στενή και εν ευρεία εννοία,
• διάκριση από στοίχημα και από επενδυτικό προϊόν,
• ασφαλιστήριο,
• κοινωνία κινδύνων,
• ασφάλιση υπέρ τρίτου κλπ

II.       Η ασφαλιστική σύμβαση:

i.  Γενικοί κανόνες: 

• τυπική, ουσιαστική και  τεχνική έναρξη ισχύος,
• περιγραφή του κινδύνου,
• επίταση του κινδύνου,
• επέλευση του κινδύνου,
• υπαναχώρηση,
• δικαίωμα εναντίωσης,
• ασφαλιστική υποκατάσταση κλπ

ii.  Ασφάλιση ζημιών:

• ασφάλιση ενεργητικού και παθητικού,
• ανοικτή ασφάλιση,
• αποζημιωτική αρχή,
• αρχή της συγκεκριμένης κάλυψης,
• αποτίμηση της αξίας του πράγματος (ασφαλιστικό ποσό, δηλωθείσα αξία, συμφωνημένη αξία, τρέχουσα αξία),
• θεωρία της διαφοράς,
• υπασφάλιση,
• υπερασφάλιση,
• πολλαπλή ασφάλιση,
• συνασφάλιση,
• ασφάλιση πυρκαγιάς,
• ασφάλιση μεταφοράς πραγμάτων,
• θαλάσσια ασφάλιση,
• ασφάλιση αστικής ευθύνης κλπ

iii.  Ασφάλιση προσώπων:

• ασφάλιση ζωής,
• ασφάλιση ατυχημάτων,
• ασφάλιση επιβίωσης,
• ανυπαρξία ασφαλιστικού συμφέροντος,
• ασφάλιση ποσού,
• αφηρημένη κάλυψη,
• δικαίωμα εξαγοράς

III.      Ρυθμίσεις που περιέχονται σε άλλους νόμους:

i. Άσκηση κρατικής εποπτείας στις ασφαλιστικές εταιρείες
ii. Ασφάλιση αυτοκινήτου
iii. Διαμεσολάβηση στην ασφάλιση (μεσίτες, ασφαλιστικοί πράκτορες, ασφαλιστικοί σύμβουλοι)
iv. Αντασφάλιση

Σε επίπεδο νομοθεσίας, ο νόμος 2496/1997 (= ασφαλιστικός νόμος) περιλαμβάνει όλα όσα θα πρέπει να γνωρίζετε για τις ενότητες υπό Ι και ΙΙ (με εξαίρεση τη θαλάσσια ασφάλιση, η οποία ρυθμίζεται σε ορισμένα άρθρα του ΚΙΝΔ). Εκεί θα βρείτε και τα πλέον ΣΟΣ θέματα για τις εξετάσεις.
Όσον αφορά την άσκηση κρατικής εποπτείας, αρκεί να γνωρίζετε ορισμένα πολύ βασικά πράγματα, δηλαδή ποιος την ασκεί, ποια η νομική μορφή μιας ασφαλιστικής εταιρείας, ποιο το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο για τη σύσταση ασφαλιστικής, ποιο το περιεχόμενο της εποπτείας, ποιες οι κυρώσεις, και κυρίως αν γεννιούνται υποκειμενικά δικαιώματα των ιδιωτών ασφαλισμένων κατά της εποπτικής αρχής σε περίπτωση πλημμελούς άσκησης της εποπτείας. Όλα τα υπόλοιπα είναι κατ’ ουσίαν εκτός ύλης.

Ως προς την ασφάλιση αυτοκινήτου, αποτελεί μια μορφή υποχρεωτικής ασφάλισης αστικής ευθύνης, οπότε καλό είναι να ξαναδείτε με αφορμή αυτήν: τι σημαίνει ασφάλιση αστικής ευθύνης, τι είναι η υποχρεωτική ασφάλιση και σε τι μας εξυπηρετεί, αν υπάρχει ευθεία αξίωση του ζημιωθέντος κατά της ασφαλιστικής, τι θεωρείται αυτοκίνητο, αν ευθύνεται η ασφαλιστική και για ανυπαίτιες ζημίες που προκάλεσε ο οδηγός,  αν δικαιούται να στραφεί κατά της ασφαλιστικής ο συνεπιβάτης του αυτοκινήτου που τραυματίστηκε στην πρόσκρουση κλπ. Αυτά αρκούν.

Τέλος, η διαμεσολάβηση στην ασφάλιση και η αντασφάλιση (όπως και η αλληλασφάλιση) δεν χρειάζεται να μελετηθούν σε βάθος από τον φοιτητή. Εξετάζεται κυρίως: τι είναι ο ασφαλιστικός πράκτορας, τι είναι ο μεσίτης, τι είναι ο σύμβουλος ασφάλισης, για ποιον από τους αντισυμβαλλομένους ενεργεί ο καθένας, ποια η σύγκρουση συμφερόντων στο πρόσωπο του μεσίτη, ποιον (και αν) δεσμεύουν οι δηλώσεις βουλήσεως που γίνονται από και προς αυτά τα πρόσωπα, τι είναι αντασφάλιση, τι είναι αλληλασφάλιση. Τα υπόλοιπα σημεία δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικά.


Β) Παρακολούθηση - Επιλογή του μαθήματος – Διδάσκων – Εργασίες:

Η παρακολούθηση στο μάθημα είναι ζωτικής σημασίας. Αν δεν παρακολουθείτε τις παραδόσεις κατά τρόπο συστηματικό, ναι μεν μπορεί να περάσετε το μάθημα, διατηρείτε όμως ελάχιστες πιθανότητες να διεκδικήσετε ένα βαθμό από 7 και πάνω. Οι παραδόσεις περιλαμβάνουν δύο δίωρες συναντήσεις την εβδομάδα (τις Τρίτες και τις Τετάρτες) που στην πραγματικότητα διαρκούν (κατά μέσο όρο) γύρω στη μία ώρα και εικοσιπέντε λεπτά, αφού είναι πολιτική του διδάσκοντος να μην γίνεται διάλειμμα. Επίσης, αρκετά δίωρα αφιερώνονται σε επαναλήψεις προς εμπέδωση της ύλης (σαν φροντιστήρια).
Κατά τη γνώμη μου, για να επιλέξει κανείς αυτό το μάθημα δεν χρειάζεται να έχει ιδιαίτερες γνώσεις εμπορικού (είναι αδιάφορο αν έχει περάσει ή αν έχει καν ασχοληθεί με το μάθημα του Γενικού Εμπορικού). Σαφώς σημαντικότερο είναι να έχει ορισμένες γνώσεις Γενικών Αρχών και ιδίως Γενικού Ενοχικού Δικαίου. Το δικό μου συμπέρασμα, έχοντας παρακολουθήσει το μάθημα επί ένα εξάμηνο, είναι ότι το Ασφαλιστικό Δίκαιο καταπιάνεται κυρίως με μια μορφή επώνυμης ιδιωτικής σύμβασης, την ασφαλιστική σύμβαση, η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να ρυθμίζεται στο βιβλίο του Ειδικού Ενοχικού Δικαίου του ΑΚ αντί στον νόμο 2496/1997. Υπ’ αυτήν την έννοια, δε θεωρώ ότι το Ασφαλιστικό Δίκαιο απευθύνεται μόνον (ή έστω πρωτίστως) στα παιδιά που ενδιαφέρονται για τον κλάδο του Εμπορικού Δικαίου˙ απεναντίας, ταιριάζει εξαιρετικά και σε όσους επιθυμούν να διευρύνουν τη σφαίρα αντίληψής τους σε σχέση με το αστικό δίκαιο.

Όσον αφορά τον διδάσκοντα, τον Λέκτορα κύριο Δ. Χριστοδούλου, θα μπορούσα να αναφέρω ορισμένα πλεονεκτήματα και ορισμένα μειονεκτήματα. Το σπουδαιότερο πλεονέκτημά του είναι η αμεσότητα που τον διακρίνει στις παραδόσεις του. Κανείς δεν βαρέθηκε ποτέ στο μάθημά του, παρότι δεν γίνεται διάλειμμα. Τούτο συμβαίνει διότι συνομιλεί με τους φοιτητές, μαθαίνει τα μικρά τους ονόματα, κάνει χιούμορ, κινείται και δεν στέκεται καρφωμένος στην καρέκλα, συνοδεύει την θεωρία με μπόλικα παραδείγματα από την καθημερινή πράξη, θέτει ερωτήσεις προς τους φοιτητές και ζητά απαντήσεις, κάνει επαναλήψεις στην ύλη, είναι εκφραστικός κλπ. Αυτό βοηθάει πάρα πολύ στο να αποσαφηνισθούν και να εντυπωθούν τα όσα λέει, χωρίς να κουραστεί το μυαλό και να καεί ο εγκέφαλος. Χάρη σε αυτό το στοιχείο, οι παραδόσεις αποκτούν προστιθέμενη αξία. Ακόμα, είναι πάντοτε ανοιχτός σε ερωτήσεις, χωρίς να φετιχοποιεί την ολοκλήρωση της ύλης (που πάντως βγαίνει),  και μας παροτρύνει να πηγαίνουμε στην ώρα ακρόασής του και να επικοινωνούμε μαζί του ηλεκτρονικά μέχρι και την τελευταία στιγμή για οτιδήποτε θέλουμε. Πέραν τούτων, ο Χριστοδούλου είναι καλός γνώστης του αντικειμένου του με πλούσιες σπουδές σε χώρες του αγγλοσαξωνικού δικαίου οι οποίες έχουν γεννήσει το ασφαλιστικό δίκαιο (Αγγλία και Αμερική). Εκτιμώ ότι ανέτως θα μπορούσε να διδάξει το μάθημα και σε μεταπτυχιακό επίπεδο (όταν με το καλό εισαχθεί και εκεί το μάθημα). Από την άλλη μεριά, το βασικό του μειονέκτημα είναι, νομίζω, το εξής: η υπερβολική του προσήλωση στο να διατηρηθεί άμεσος και εύληπτος τον οδηγεί κάποτε στην παραμέλησης της στέρεης δογματικής θεμελίωσης των διδόμενων λύσεων μέσω υπεραπλουστεύσεων που δεν ικανοποιούν. Έτσι, μια θεωρητική ερώτηση γύρω από ένα δογματικό ζήτημα ουσίας, μπορεί να απαντηθεί σε επίπεδο αποδεικτικής δυσχέρειας ή σε επίπεδο πραγματικής απιθανότητας να συμβεί. Αυτό το μοτίβο συναντάται κυρίως σε πιο ασυνήθεις ερωτήσεις που του τίθενται, γύρω από θέματα στα οποία δεν είχε σκοπό να αναφερθεί, ή όταν θέλει να βοηθήσει τη μνήμη μας με πραγματικά επιχειρήματα που όμως υπονομεύουν την ενότητα του δόγματος.

Παράδειγμα 1ο:

Ερώτηση: Το κινεζικό εμπόρευμα, το οποίο βρίσκεται σε ένα κοντέινερ, φορτώνεται σε μία νταλίκα, η οποία το τοποθετεί σε ένα πλοίο με προορισμό τον Πειραιά, και στη συνέχεια το παραλαμβάνει μία δεύτερη νταλίκα για να το πάει στον Ασπρόπυργο. Όταν, ο επιχειρηματίας βλέπει το εμπόρευμα, ένα τμήμα του έχει φθαρεί, οπότε αποφασίζει να στραφεί κατά της ασφαλιστικής. Ποιοι κανόνες θα πρέπει δογματικά να ισχύσουν σε μια τέτοια περίπτωση: της θαλάσσιας ασφάλισης για όλη τη διαδρομή, της χερσαίας μεταφοράς για όλη τη διαδρομή ή της μεικτής ασφάλισης, ανάλογα με το πότε εφθάρη το εμπόρευμα;

Απάντηση: Η λύση της μεικτής ασφάλισης πρέπει να απορριφθεί, διότι πώς μπορεί να αποδειχθεί πότε εφθάρη το εμπόρευμα που βρίσκεται σε ένα σφραγισμένο κοντέινερ…

Παράδειγμα 2ο (εν μέρει κατασκευασμένο):

Ερώτηση: Για ποιο λόγο στην ασφάλιση πυρκαγιάς η ασφαλιστική κάλυψη αρχίζει από το μεσημέρι της επόμενης ημέρας από τη χρονολογία του ασφαλιστηρίου;

Απάντηση: Για να αποφευχθεί η ασφαλιστική απάτη, δηλαδή το φαινόμενο του να σου έχει ήδη καεί το πράγμα (ή να του έχεις βάλει φωτιά εσύ) κατά το χρόνο που συνάπτεις την ασφάλιση [ήδη σαθρό πραγματικό επιχείρημα].

Ερώτηση: Μα και τι θα συμβεί, δηλαδή, αν η φωτιά προκλήθηκε χωρίς αυτό να το ήξερε ήδη ο λήπτης της ασφάλισης και χωρίς να την προκάλεσε ο ίδιος;

Απάντηση (με ιδιαίτερα άμεσο και θεατρινίστικο ύφος και τόνο φωνής για να μας μείνει καλύτερα στη μνήμη): Μα κύριε συνάδελφε, δε νομίζετε κι εσείς ότι είναι λίγο απίθανο η φωτιά να προκλήθηκε ΟΛΩΣ ΤΥΧΑΙΩΣ τρεις ωρίτσες μετά την υπογραφή του ασφαλιστηρίου; Προφανώς και την έχει βάλει ο ίδιος τη φωτιά. (με θεϊκό ύφος) …όχι ότι συμβαίνουν αυτά στην Ελλάδα. Γενικά λέμε…

Οικειοθελείς εργασίες για βελτίωση του βαθμού δεν προσφέρονται, ούτε (βεβαίως) και απαιτούνται για να πάρει κανείς καλό βαθμό.


Γ) Τρόποι Μελέτης – Εξεταστέα Ύλη – Εξετάσεις – Βαθμοί: 

Για την μελέτη σας μπορείτε να επιλέξετε μεταξύ δύο τρόπων:

i. είτε το εγχειρίδιο Ρόκα (κάπου 230 σελίδες) σε συνδυασμό με τον ασφαλιστικό νόμο

ii. είτε σημειώσεις παραδόσεων σε συνδυασμό με τον ασφαλιστικό νόμο

Το ιδανικό θα ήταν να διαβάσετε με μεγάλη λεπτομέρεια από σημειώσεις παραδόσεων (ει δυνατόν, έχοντας παρακολουθήσει τα μαθήματα) σε συνδυασμό με σχολαστική μελέτη του ασφαλιστικού νόμου.

Όσον αφορά στον ασφαλιστικό νόμο, αρκεί να διαβάσετε τα πρώτα 33 άρθρα τους και δη τα πρώτα 20. Όλα τα επόμενα είναι «εκτός ύλης» και το ίδιο μπορεί να θεωρηθεί και ως προς τα ενδιάμεσα άρθρα  21, 22, 23 και 24.

Από το εγχειρίδιο του Ρόκα, (το οποίο, κατά τη γνώμη μου, είναι μια μετριότητα που ευτυχώς έχει λίγες σελίδες), εκτός ύλης μπορείτε να θεωρήσετε ολόκληρο το Τμήμα IV (Επιχείρηση Ιδιωτικής Ασφάλισης – Κρατική Εποπτεία) – Κεφάλαια 8-10, καθώς επίσης και τις αναπτύξεις για την αντασφάλιση. Την πολυτέλεια αυτή, η οποία σας αφήνει με λιγότερες από 200 σελίδες εντός ύλης, την έχετε μόνον αν διαθέτετε μια έστω πολύ γενική εικόνα των σχετικών ζητημάτων από τις παραδόσεις, έτσι ώστε να έχει πάρει το αυτί σας τα πιο βασικά σημεία.

Από εκεί και πέρα, οι εξετάσεις του μαθήματος είναι πάντοτε προφορικές και διεξάγονται σε δύο διαφορετικές ημερομηνίες (μία που ορίζει το πρόγραμμα σπουδών και μία που συμφωνεί ο διδάσκων με τους φοιτητές). Οι εξεταζόμενοι μπαίνουν σε γκρουπάκια των 5-6 ατόμων και σε κάθε βάρδια, ο εξεταστής ρωτάει από πού έχουν διαβάσει οι φοιτητές για να προσαρμόσει αναλόγως τις ερωτήσεις του. Η εξέταση είναι χαλαρή και άμεση και ο εξεταστής ρωτάει αυτά που έχει πει στο μάθημα. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στους ορισμούς των εννοιών (τους οποίους πρέπει να πείτε άψογα χωρίς λάθη και ανακρίβειες) καθώς επίσης και στο δικαιολογητικό σκοπό της κάθε μιας ρύθμισης. Απαγορεύεται η χρήση νομοθετικού κειμένου στην εξέταση. Η ευστοχία, η ακρίβεια και η ταχύτητα των απαντήσεών σας συνεκτιμώνται. Το παραμικρό λαθάκι κοστίζει βαθμολογικά και, λογικά θα σας τεθούν 3-6 ερωτήσεις (κατά μέσο όρο τόσες ερωτώνται).

Οι βαθμοί είναι αυστηροί. Σε όσους θέλουν μεγάλο βαθμό θα τεθεί και μια αρκετά δύσκολη ερώτηση, ενώ για τους υπόλοιπους ισχύουν όσα είπα παραπάνω: αν πείτε κάτι ανακριβές ή ελλιπές ή λάθος ή καθυστερήσετε ή κομπιάσετε, αφαιρούνται βαθμοί (τσεκαρισμένο). Όσοι από εσάς δεν παρακολουθείτε, θα είστε μάλλον άστοχοι ή ελλιπείς ή αμήχανοι στους ορισμούς σας, ή μπορεί να μην καταλάβετε τι ζητάει και η ικανότητά σας να αποδώσετε την ratio των διατάξεων θα είναι σαφώς μειονεκτική. Θα ζοριστείτε πολύ για βαθμό από 7 και πάνω.

Συμπεράσματα για το ασφαλιστικό δίκαιο:

i. Εξετάζεται πάντα προφορικά
ii. Δεν επιτρέπεται η χρήση νόμου
iii. Έχει αυξημένη δυσκολία
iv. Δεν μπαίνουν μεγάλοι βαθμοί
v. Έχει μικρή ύλη
vi. Είναι αναγκαία η παρακολούθηση
vii. Είναι ευχάριστος ο διδάσκων
viii. Είναι πρακτικό μάθημα και θυμίζει υποκατηγορία του ειδικού ενοχικού
ix. Δεν είναι κατάλληλο για φοιτητές μικρότερους από το Δ΄ Εξάμηνο
x. Δεν δίνονται εργασίες

Δοκιμάστε το! Ιδίως αν ψάχνετε ένα «αστικού δικαίου» μάθημα, ως μάθημα υποχρεωτικής επιλογής του Τομέα Ιδιωτικού Δικαίου.