Ειδικοί Ποινικοί Νόμοι

Του Παναγιώτη Τσιάλα

Οι ειδικοί ποινικοί νόμοι αποδίδονται στη γερμανική νομική ορολογία με τον όρο παράπλευρο ή συγγενές ποινικό δίκαιο. Στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος ο φοιτητής της νομικής έχει τη δυνατότητα να διδαχθεί ορισμένες πολύ χρήσιμες μορφές εγκλημάτων.  Με ποιό κριτήριο όμως επιλέγονται από το σύνολο μιας αχανούς ποινικής νομοθεσίας οι προς διδασκαλία ειδικές υποστάσεις; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι διπλή:

          i.            Αρχικά, επιλέγονται προς διδασκαλία εκείνοι οι ειδικοί ποινικοί νόμοι, των οποίων τα εγκλήματα έχουν μια υπεραξία, δηλαδή περιλαμβάνουν και γνωσιολογικά στοιχεία για άλλες μορφές εγκλημάτων.

·  Ο νόμος για την ενδοοικογενειακή βία περιέχει και στοιχεία για την ποινική συνδιαλλαγή, την οποία δεν έχουμε γνωρίσει στο ειδικό ποινικό δίκαιο

·     Ο νόμος για το οργανωμένο έγκλημα εξετάζει συλλογικές δράσεις (= περισσότερες συμπεριφορές από περισσότερους δράστες), οι οποίες δεν είναι απλώς συναυτουργία αλλά κάτι άλλο.

        ii.            Σε ένα δεύτερο επίπεδο, επιλέγονται προς διδασκαλία συγκεκριμένες μορφές εγκλημάτων που απαντούν συχνά στην πράξη και είναι ωφέλιμο να τις γνωρίζει ο φοιτητής (ακόμα και για λόγους επαγγελματικής χρησιμότητας).

·    Η νομοθεσία για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος (= νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες)

·       Η νομοθεσία για τα ναρκωτικά

Διδάσκοντες:

1.   Οργανωμένο έγκλημα (μαφιόζικο και τρομοκρατικό έγκλημα): Ο Επίκουρος Καθηγητής Ν. Λίβος θα διδάξει το σκέλος του οργανωμένου εγκλήματος και ενδεχομένως και ορισμένα στοιχεία για την τρομοκρατία (άρθρα 187 και 187Α ΠΚ). Το οργανωμένο έγκλημα μοιάζει λίγο με τη συναυτουργία, υπό την έννοια ότι αυτό που τιμωρείται είναι οι συγκλίνουσες δράσεις περισσότερων προσώπων. Όσον αφορά στο οργανωμένο έγκλημα, θα δούμε ότι η ποινική δικονομία προβλέπει μια ιδιόμορφη προδικασία, αφού ο δράστης παραπέμπεται απ' ευθείας στο ακροατήριο με αμετάκλητο παραπεμπτικό βούλευμα. Η δικαστική και η εισαγγελική πρακτική, θέλοντας...

...να αξιοποιήσουν αυτή την εξαιρετική νομική δυνατότητα, έχουν βαφτίσει επίτηδες ορισμένες συναυτουργικές δράσεις ως οργανωμένο έγκλημα, με σκοπό να στείλουν απ' ευθείας τον κατηγορούμενο στο ακροατήριο, αντί να τηρηθεί λεπτομερής προδικασία.

Περαιτέρω, μια εγκληματική οργάνωση, η οποία σκοτώνει πολιτικούς έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που την καθιστούν κάτι το aliud. Δεν πρόκειται για μια μαφιόζικη ομάδα αλλά για τρομοκρατική οργάνωση. Παλαιότερα, μαφιόζοι και τρομοκράτες αντιμετωπίζονταν ενιαία με το άρθρο ΠΚ 187, διότι ο νομοθέτης δείλιασε, (λόγω του βεβαρημένου ελληνικού παρελθόντος της πολιτικής αντιπαράθεσης και των πολιτικών παθών), να αντιμετωπίσει κατ' ιδίαν τους τρομοκράτες. Αργότερα όμως, δημιουργήθηκε το άρθρο ΠΚ 187Α για τους τρομοκράτες. Το μάθημα των ειδικών ποινικών νόμων εξετάζει κυρίως τους μαφιόζους και όχι τους τρομοκράτες αλλά, ασχολούμενοι με τους μεν θα ασχοληθούμε κατ' ανάγκην και με τους δε.

2.   Ξέπλυμα βρώμικου χρήματος + Άρση απορρήτου επικοινωνιών: Η Λέκτορας κυρία Αθ. Διονυσοπούλου θα διδάσκει κάθε Τετάρτη την ενότητα για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος (= νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες). Μέχρι πρότινος, η συνηθισμένη αστυνομική πρακτική ήταν ότι, συλλαμβάναμε τον κλέφτη ή τον απατεώνα και στη συνέχεια τον ρωτάγαμε τί έκανε με τα λεφτά (π.χ. αγόρασε ακίνητα; αγόρασε μετοχές; τί;). Πλέον το πράγμα έχει αντιστραφεί. Οι ανακριτικές αρχές κοιτάνε πόσα λεφτά και περιουσιακά στοιχεία έχει ο καθένας στο λογαριασμό του και στη συνέχεια τον ρωτάνε, πού βρήκε τα λεφτά. Ο νόμος διακρίνει τις τραπεζικές συναλλαγές σε συνήθεις, ασυνήθεις και ύποπτες. Για παράδειγμα, μία τραπεζική κατάθεση ύψους 1.000 ευρώ αποκλειστικά σε χαρτονομίσματα των 20 ευρώ είναι ασυνήθης. Έτσι, το ξέπλυμα έχει καταστεί το επίκεντρο για την περαιτέρω διερεύνηση παντός περιουσιακού εγκλήματος, ενώ παλιότερα, το επίκεντρο αυτής της διερεύνησης ήταν η καταμήνυση του διερευνητέου εγκλήματος.

Με την ολοκλήρωση των παραδόσεων για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, η κυρία Διονυσοπούλου θα διδάξει -αν μείνει χρόνος- την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών.

3.    Ναρκωτικά + Αθλητική Βία + Παράνομα στοιχήματα: Ο διδάκτορας του ποινικού δικαίου (και ήδη υφηγητής) κύριος Πετρόπουλος θα διδάξει τις Δευτέρες (όταν ο κύριος Λίβος θα έχει ολοκληρώσει τις παραδόσεις του) τα εγκλήματα που σχετίζονται με τα ναρκωτικά (υπάρχει και σχετικός κώδικας). Σε περίπτωση που το ακροατήριο ενδιαφέρεται και υπάρξει άνεση χρόνου, θα διδάξει επίσης στοιχεία για την αθλητική βία και τα παράνομα στοιχήματα, στα οποία και ειδικεύεται.

Η εξεταστέα ύλη του μαθήματος: 

Η εξεταστέα ύλη του μαθήματος περιέχεται στην προφορική διδασκαλία των διδασκόντων στο αμφιθέατρο. Η εξέταση δομείται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε οι φοιτητές που παρακολούθησαν το μάθημα και κράτησαν σημειώσεις να μην χρειάζεται να μελετήσουν κανένα άλλο βιβλίο ή συνοδευτικό κείμενο πέρα από τις σημειώσεις τους. Ως προς τους φοιτητές που θέλουν να εξεταστούν στο μάθημα αλλά δεν μπορούν να προσέρχονται στις παραδόσεις, θα διανεμηθούν στις αρχές προς μέσα Νοεμβρίου ορισμένες αποσπασματικές σημειώσεις των διδασκόντων εφ' όλης της ύλης, οι οποίες θα αποτελούν συνένωση αναπτύξεων επί των κατ' ιδίαν θεματικών του μαθήματος, αντλημένες από διάφορα άλλα εγχειρίδια. Τις σημειώσεις αυτές (κάπου 200-250 σελίδες) θα μπορούν να τις προμηθευτούν οι φοιτητές από το 2ο όροφο του κτηρίου της Ακαδημίας 45 (γρ.1), ωστόσο, επειδή δεν έχει γραφτεί ακόμα τίποτα πάνω στο σύγχρονο αντικείμενο που εξετάζει το μάθημα των ειδικών ποινικών νόμων (ανυπαρξία βιβλιογραφίας), οι ανωτέρω σημειώσεις θα είναι κατ' ανάγκην αποσπασματικές, πεπαλαιωμένες και όχι ιδιαίτερες εύχρηστες. Εν πάση περιπτώσει, όσοι φοιτητές παρακολουθούν το μάθημα δε θα χρειαστεί να καταφύγουν διόλου σε αυτές. 

Εξετάσεις και εργασίες: 

Τα θέματα που τίθενται στις εξετάσεις είναι άλλοτε πρακτικά και άλλοτε θεωρητικά. Συνηθέστερα, τα θέματα είναι πρακτικά, όμως ακόμα και ένα θεωρητικό θέμα θα είναι έτσι διατυπωμένο, ώστε η απάντηση σε αυτό να δίνει λύση σε ένα πρακτικό πρόβλημα.

Οι εργασίες που παρέχονται είναι εθελοντικές και δύσκολες. Δεν υπάρχει κάποια προστιθέμενη αξία στο βαθμό εκείνου που θα εκπονήσει εργασία και γίνονται δεκτές προς ανάληψη μόνο πρωτότυπες εργασίες. Το ιδανικό θα ήταν η εργασία να είναι γραμμένη σε ξένη γλώσσα ή/και να ανατρέχει σε ξένη βιβλιογραφία, ώστε να έχει μια αυξημένη αξία. Δεν έχει νόημα η απλή καταγραφή/αντιγραφή των απόψεων άλλων συγγραφέων, αλλά ζητούμενο είναι η διατύπωση κριτικών συμπερασμάτων και απόψεων του φοιτητή. Οι εργασίες είναι ατομικές.  Ο ενδιαφερόμενος φοιτητής επιλέγει την ευρύτερη ενότητα της εργασίας, και έπειτα, σε άμεση συνεργασία με τον διδάσκοντα (η ώρα ακρόασης του κυρίου Λίβου διεξάγεται κάθε Τετάρτη 15.30 - 17:00 στον 2ο όροφο και στο γραφείο 1 της οδού Ακαδημίας 45), εξευρίσκεται το ειδικότερο αντικείμενο της εργασίας. Ο κύριος Λίβος είναι στη διάθεση των φοιτητών του για κάθε αναγκαία συνδρομή στην εργασία τους (π.χ. βιβλιογραφία, βοήθεια στην απόδοση ξενόγλωσσων νομικών όρων ή θεσμών στα ελληνικά κλπ).

Συμπληρωματικές ενότητες διδασκαλίας: 

Κάθε χρόνο, οι διδάσκοντες παρέχουν τη δυνατότητα στους φοιτητές που επέλεξαν το μάθημα των ειδικών ποινικών νόμων, να διαλέξουν μία συμπληρωματική θεματική προς διδασκαλία. Η θεματική αυτή επιλέγεται από τις προσφερόμενες προτάσεις ενός καταλόγου θεμάτων, τα οποία είναι επίκαιρα και σχετιζόμενα - ως ένα βαθμό - με τις κύριες θεματικές του μαθήματος. Ο φετινός κατάλογος συμπληρωματικών ενοτήτων προς διδασκαλία είναι ο εξής:

1.   Τρομοκρατία: Η τρομοκρατία δεν τελείται μόνο στο πλαίσιο μιας εγκληματικής οργάνωσης, όπως το μαφιόζικο έγκλημα, αλλά μπορεί να τελεστεί και από μεμονωμένα άτομα. Έτσι, το τρομοκρατικό φαινόμενο διακρίνεται σε συλλογικό και ατομικό.

2. Διαφθορά: Η διαφθορά είναι μια έννοια εγκληματολογικής φύσεως και περιλαμβάνει εγκλήματα όπως: τα εγκλήματα περί την υπηρεσία, η παθητική δωροδοκία, η παράνομη χρηματοδότηση πολιτικών κομμάτων, η άσκηση παράνομης πίεσης σε πολιτικά πρόσωπα κλπ.

3. Πόθεν έσχες πολιτικών προσώπων: Στην ενότητα αυτή εξετάζεται η λεγόμενη εγκληματικότητα των ισχυρών προσώπων. Δεν θα μελετήσουμε μόνο στενότερο το ζήτημα του πόθεν έσχες αλλά το ευρύτερο θέμα του αξιόποινου πολιτικών προσώπων.

4. Φορολογικό ποινικό δίκαιο: Ποιά είναι τα φορολογικά εγκλήματα και ποιός ο τρόπος εξιχνίασής τους; Ο νόμος για τον οικονομικό εισαγγελέα αντιμετωπίζει και αυτά τα εγκλήματα ως οικονομικά, μολονότι δεν είναι ακριβώς τέτοια. Το επιλεγόμενο μάθημα για το δίκαιο της οικονομικής εγκληματικότητας ασχολείται ως ένα βαθμό και με αυτά.

5.  Εγκλήματα του χρηματιστηρίου: Η κατηγορία των χρηματιστηριακών εγκλημάτων ανήκει οπωσδήποτε και στην ύλη του δικαίου της οικονομικής εγκληματικότητας. Τα εν λόγω εγκλήματα υπήρξαν πολύ διαδεδομένα στη χώρα μας κατά το πρόσφατο παρελθόν.

6. Ενδοοικογενειακή βία: Πρόκειται κυρίως για εγκλήματα της λεγόμενης έμφυλης εγκληματικότητας, δηλαδή για εγκλήματα που τελούνται λόγω της πολιτιστικής διαφοράς μεταξύ των δύο φύλων. Ένα ζήτημα που ανακύπτει εδώ αφορά στο κατά πόσο μπορεί το ποινικό δίκαιο να μπει και να βάλει τάξη μέσα στην οικογένεια. Επίσης, στο πλαίσιο των διατάξεων για την ενδοοικογενειακή βία ανακύπτει με ιδιαίτερα έντονο τρόπο το στοιχείο της βλάβης στην ψυχική υγεία προσώπου (όχι της σωματικής βλάβης) καθώς και η έννοια του βασανιστηρίου μεταξύ των μελών της στενής οικογένειας. Τέλος, ο θεσμός της ποινικής συνδιαλλαγής λειτουργεί μόνο στο πλαίσιο των διατάξεων για την ενδοοικογενειακή βία αλλά και μεταξύ των ανηλίκων (ένας παραπλήσιος θεσμός έχει εισαχθεί για ορισμένες περιπτώσεις εγκλημάτων με το νέο νόμο).

7.  Ποινική προστασία των προσωπικών δεδομένων: Μολονότι πολλοί από μας γνωρίζουν αρκετά πράγματα για την αστική προστασία των προσωπικών δεδομένων, λίγα πράγματα είναι γνωστά σε σχέση με την ποινική τους προστασία.

8.   Ευρωπαϊκό ποινικό δίκαιο: Στο πλαίσιο του ενωσιακού ποινικού δικαίου τίθενται ορισμένοι κανόνες ποινικού δικαίου από την ΕΕ αλλά χωρίς να προβλέπονται κυρώσεις. Τις κυρώσεις αυτές τις προβλέπουν οι εθνικοί νομοθέτες. Οι σοβαρότεροι θεσμοί του ευρωπαϊκού ποινικού δικαίου είναι:

·         η ευρωαπάτη (= κάθε απατηλή συμπεριφορά που στρέφεται κατά της ΕΕ)

·   το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης (στις δικαστικές αποφάσεις αναγράφεται με τη συντομογραφία ΕΕΣ)

Για το ακαδημαϊκό έτος 2012 - 2013 επελέγησαν από τους φοιτητές προς συμπληρωματική διδασκαλία οι ακόλουθες τρεις θεματικές ενότητες:

1. Η Τρομοκρατία
2. Η Διαφθορά
3. Η Ποινική Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων