Εκτεταμένες Σημειώσεις στο Διεθνές Ποινικό Δίκαιο

Της Ευαγγελίας Μωραγιάννη

 

Στο παρόν έγγραφο περιλαμβάνονται οι σημειώσεις μου στο μάθημα του διεθνούς ποινικού δικαίου κατά το ακαδημαϊκό έτος 2011 – 2012. Η ανάρτηση τους δεν έχει σκοπό να υποκαταστήσει τα συγγράμματα, είναι καθαρά υποβοηθητική. Επισημαίνω ότι για τυχόν λάθη ή παρερμηνείες δεν έχουν καμιά ευθύνη οι διδάσκοντες.

Μάθημα 2^ο (Τριανταφύλλου) - 19.03.2012

Συνδετικά στοιχεία (σ.σ.): γεγονότα, σχέσεις, κλπ, που θεμελιώνουν ποινική εξουσία ενός κράτους π.χ. τόπος, ιθαγένεια.

Αντί για σ.σ. μπορεί να γίνεται λόγος για αρχές του διεθνούς ποινικού δικαίου, π.χ. όταν η ποινική εξουσία θεμελιώνεται από τον τόπο τέλεσης του εγκλήματος γίνεται λόγος για αρχή της εδαφικότητας 

Ποινική εξουσία = εξουσία ενός κράτους να τιμωρεί ένα έγκλημα.

Το ότι ένα κράτος έχει ποινική εξουσία για μια πράξη δε σημαίνει ότι...

...κατά την τιμώρηση της θα εφαρμόσει αναγκαστικά το εσωτερικό του δίκαιο.

π.χ. Ελβετία: αν έχει τελεστεί ένα έγκλημα από Ελβετό στην αλλοδαπή και το αλλοδαπό δίκαιο είναι ευμενέστερο εφαρμόζεται αυτό κι όχι το ελβετικό

ΟΜΩΣ στην Ελλάδα κατά κανόνα εφόσον υπάρχει ποινική εξουσία εφαρμόζεται το ελληνικό ποινικό δίκαιο

Ποινική εξουσία      ≠      Ποινική δικαιοδοσία

 

Εξουσία διώξεως, ανακρίσεως και εκδικάσεως (δικονομική έννοια)/Στον   ΠΚ δεν υπάρχει διάταξη αντίστοιχη με τη διάταξη του ΚΠολΔ που καθορίζει τα όρια της ποινικής δικαιοδοσίας

Σύμφωνα με θεωρία και νομολογία τα όρια ποινικής εξουσίας και ποινικής δικαιοδοσίας ταυτίζονται

Υπάρχουν εξαιρέσεις π.χ. ετεροδικία

Διεθνές ποινικό δίκαιο = τμήμα ουσιαστικού δικαίου

Βασική συνέπεια: εφαρμόζεται η αρχή της νομιμότητας (nullum crimen nulla poena sine lege/στο εξής n.c.n.p.s.l.) π.χ. απαγορεύεται η αναδρομή (κρατούσα άποψη)

Ένταξη του σ.σ. στη δομή του εγκλήματος 

Το σ.σ. ανήκει στην εν ευρεία έννοια αντικειμενική υπόσταση (α.υ.) του εγκλήματος. Αποτελεί εξωτερικό όρο του αξιοποίνου. Άρα δεν απαιτείται υπαιτιότητα ως προς αυτό.

π.χ. Αλλοδαπός τελεί στην Ελλάδα έγκλημα κατά άλλου αλλοδαπού. Είναι αδιάφορο για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος αν γνώριζε ή όχι ότι βρίσκεται σε ελληνικό έδαφος (τόπος τέλεσης = σ.σ. = εξωτερικός όρος του αξιοποίνου)

Τόπος τέλεσης του εγκλήματος

• Αν τόπος τέλεσης είναι η Ελλάδα δεν εξετάζουμε άλλα σ.σ. 
• Θεωρία ενότητας: τόπος τέλεσης στα εγκλήματα αποστάσεως είναι και ο τόπος συμπεριφοράς (ενέργειας ή παράλειψης) και ο τόπος επέλευσης του αποτελέσματος 

π.χ. Α ευρισκόμενος σε Αλβανία πυροβολεί Β που βρίσκεται στην Ελλάδα (δύο τόποι τέλεσης = Αλβανία, Ελλάδα)

Στα εγκλήματα που περιλαμβάνουν στην α.υ. περισσότερα αποτελέσματα π.χ. απάτη, μπορεί να υπάρχουν και περισσότεροι από δύο τόποι τέλεσης

Και σε εγκλήματα όμως που δεν περιλαμβάνουν στην α.υ. περισσότερα αποτελέσματα είναι δυνατό να υπάρχουν πολλοί τόποι τέλεσης π.χ. Α χορηγεί δηλητήριο σε ομάδα ανθρώπων και αυτοί πεθαίνουν σε διαφορετικά κράτη

• Τόπος τέλεσης παραλείψεως  

-                 --> τόπος όπου βρίσκεται ο δράστης όταν οφείλει να πράξει 

                   --> τόπος στον οποίο οφείλει να μεταβεί για να πράξει π.χ. Έλληνας γιατρός δε μεταβαίνει στην Τουρκία για βοήθεια

• Έγκλημα με διεθνείς όψεις: Μπορεί να έχουν ποινική εξουσία περισσότερα κράτη. Ποια προτιμάται; Όταν υπάρχει ελληνική ποινική εξουσία πρωτεία υπέρ αυτής

• Εγκλήματα transit: Εγκλήματα αποστάσεως στα οποία η αιτιώδης διαδρομή μεταξύ ενέργειας και αποτελέσματος πραγματώνεται και σε τρίτο κράτος (εκτός τόπου ενεργείας και αποτελέσματος) 

π.χ. Α στέλνει από Αίγυπτο εξυβριστική επιστολή στον Β που βρίσκεται στη Γερμανία. Το ταχυδρομείο περνάει από Ελλάδα. Η Ελλάδα δεν είναι τόπος τέλεσης. Θα ήταν μόνο αν δημιουργούνταν διακινδύνευση π.χ. αποστολή βόμβας

• Τόπος τέλεσης στη συμμετοχή (κύρια πράξη σε τόπο διαφορετικό από αυτόν στον οποίο πράττει ο συνένοχος):

Ηθική αυτουργία 

π.χ. Α τηλεφωνεί από την Ελλάδα στο Β που βρίσκεται στην Ιταλία και τον πείθει να τελέσει κλοπή - τόπος τέλεσης κλοπής = Ιταλία* 

-> ηθική αυτουργία: έγκλημα αποτελέσματος                                                                                                                                                                                                                                                                                    -> αποτέλεσμα  = πρόκληση απόφασης

-> Άρα τόπος τέλεσης της ηθικής αυτουργίας είναι τόσο η Ελλάδα όσο και η Ιταλία (τόπος πρόκλησης της απόφασης)

Αν τον πείσει να τελέσει κλοπή στην Ελβετία, αυτή είναι τόπος τέλεσης της ηθικής αυτουργίας; Ναι, γιατί η κύρια πράξη είναι κι αυτή αποτέλεσμα της ηθικής αυτουργίας

Συνέργεια

π.χ. Α δίνει στην Ελλάδα στο Β τα σχέδια ενός μουσείου κι αυτός κλέβει το μουσείο που βρίσκεται στην Ουγγαρία (απλή συνέργεια) θεωρία + νομολογία: ο τόπος τέλεσης της κύριας πράξης είναι και τόπος τέλεσης της συμμετοχής

• Προπαρασκευαστικές πράξεις δε θεμελιώνουν τόπο τέλεσης 

π.χ. αγορά όπλων στην Αθήνα + τέλεση ανθρωποκτονίας στην αλλοδαπή -> Η Αθήνα δεν είναι τόπος τέλεσης

Εξαίρεση: Αν οι προπαρασκευαστικές πράξεις είναι αυτοτελώς αξιόποινες π.χ. προπαρασκευαστικές πράξεις εγκλημάτων κατά του νομίσματος (211 ΠΚ – παραχάραξη), κατά την κρατούσα άποψη θεμελιώνουν τόπο τέλεσης (το ζήτημα αμφισβητείται)

• Τόπος ουσιαστικής αποπεράτωσης

Εγκλήματα σκοπού: Στην υποκειμενική υπόσταση (υ.υ.) περιλαμβάνεται η ύπαρξη σκοπού που δεν είναι απαραίτητος για τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος π.χ. σκοπός παράνομης ιδιοποίησης στην κλοπή 

 π.χ. Ιταλός Β αφαιρεί από Γ κάμερα στην Ιταλία και την πουλάει σε κλεπταποδόχο στην Ελλάδα -> ουσιαστική αποπεράτωση στην Ελλάδα

Κρατούσα άποψη: τόπος τέλεσης και η Ελλάδα

Αντιρρήσεις: η ουσιαστική αποπεράτωση δεν αποτελεί στοιχείο του εγκλήματος. Αν τη χρησιμοποιήσουμε ως σ.σ. θεμελιώνουμε ποινική εξουσία πέρα από το γράμμα του νόμου -> παραβίαση αρχής n.c.n.p.s.l. scripta

Διαρκή εγκλήματα: η προσβολή του εννόμου αγαθού εξακολουθεί και μετά την πραγμάτωση των στοιχείων του εγκλήματος π.χ. παράνομη κατακράτηση. Τα εγκλήματα αυτά τελούνται σε περισσότερους τόπους παρά το ότι δεν περιλαμβάνουν στην α.υ. αποτέλεσμα (βλ. σελ. 2 -> θεωρία ενότητας)

μη γνήσια εγκλήματα παραλείψεως = διαρκή εγκλήματα

π.χ. θύμα που παρακρατείται κινδυνεύει από ασθένεια ενώ τρίτος που έχει ακολουθήσει τους απαγωγείς δε δίνει το φάρμακο που χρειάζεται -> ανθρωποκτονία δια παραλείψεως τελούμενη σε όλους τους τόπους από όπου πέρασαν

Αρχή εδαφικότητας – Άρθρο 5 ΠΚ 

 -> Το διεθνές δίκαιο επιβάλλει υποχρεώσεις καθιέρωσης ποινικής εξουσίας για να μην υπάρχουν κράτη άσυλα εγκληματιών 

 -> Καθιέρωση τόπου τέλεσης ως σ.σ. θεμελιώνεται στην ίδια την έννοια του κράτους

άρθρο 5 ΠΚ 

§1: όποια πράξη τελείται στην ελληνική επικράτεια τιμωρείται κατά τους ελληνικούς ποινικούς νόμους ανεξαρτήτως ιθαγένειας του δράστη ή ύπαρξης και άλλου τόπου τέλεσης
Ελληνική επικράτεια: έδαφος, αιγιαλίτιδα ζώνη, εναέριος χώρος μέχρι στρώμα ατμόσφαιρας

Καθεστώς ξένων πλοίων σε ελληνικά λιμάνια -> τόπος τέλεσης η Ελλάδα μόνο αν από την τελούμενη πάνω στο πλοίο πράξη θίγεται η ασφάλεια του λιμένα ή η δημόσια τάξη 

π.χ. Α ευρισκόμενος πάνω στο πλοίο πυροβολεί το Β που βρίσκεται στο χερσαίο χώρο του λιμένα -> Ελλάδα αποτελεί τόπο τέλεσης 

ΟΜΩΣ κλοπή μεταξύ αλλοδαπών πάνω στο πλοίο -> Δεν υπάρχει ποινική εξουσία της Ελλάδας

§2: ελληνικά πλοία ή αεροσκάφη θεωρούνται έδαφος επικράτειας όπου κι αν βρίσκονται εκτός αν υπάγονται σε αλλοδαπό δίκαιο

Η διάταξη παρά την κακότεχνη διατύπωση της καθιερώνει ως σ.σ. τη σημαία του πλοίου

σημαία = εγγραφή σε νηολόγια ή μητρώα αεροσκαφών

Η διάταξη αυτή απηχεί τη θεωρία του πλωτού εδάφους (που έχει όμως πλέον εγκαταλειφθεί)

Η αρχή της σημαίας είναι αυτοτελής αρχή έναντι της αρχής της εδαφικότητας

Αν δεχόμασταν τη θεωρία του πλωτού εδάφους, δεδομένου ότι όλα σχεδόν τα κράτη περιέχουν διάταξη αντίστοιχη με αυτή της §2 του άρθρου 5 ΠΚ, θα έπρεπε να δεχτούμε ότι ένα έγκλημα πάνω σε ξένο πλοίο που βρίσκεται στην Ελλάδα, δεν τελείται στην Ελλάδα (κενό τιμωρίας)

Το ορθό είναι ότι η αρχή της σημαίας είναι αυτοτελής έναντι της αρχής της εδαφικότητας και στην ανωτέρω περίπτωση τόπος τέλεσης είναι και η Ελλάδα και το κράτος της σημαίας του πλοίου.

Για την εφαρμογή του άρθρου 5§2 ΠΚ δεν μας ενδιαφέρει αν η πράξη τιμωρείται βάσει του δικαίου του κράτους της σημαίας.

Αρχή ενεργητικής προσωπικότητας - Άρθρο 6 ΠΚ   

-> Απορρέει από διεθνές εθιμικό δίκαιο

-> Σχετίζεται στενά με αρχή τη μη έκδοσης ημεδαπών

Προϋπόθεση εφαρμογής: διπλό ή διττό αξιόποινο  

Αφηρημένο                                          Συγκεκριμένο

-> Αρκεί να υπάρχει κανόνας δικαίου του τόπου τέλεσης που να τιμωρεί σε αφηρημένο επίπεδο την πράξη

-> Δεν ενδιαφέρει πως χαρακτηρίζει την πράξη το αλλοδαπό δίκαιο

Κρατούσα άποψη: Πρέπει να συντρέχει συγκεκριμένο διττό αξιόποινο, πρέπει δηλ. να ερευνήσουμε αν η πράξη θα τιμωρούνταν στη συγκεκριμένη περίπτωση με βάση το αλλοδαπό δίκαιο. Μας ενδιαφέρει επομένως αν η πράξη έχει παραγραφεί κατά το αλλοδαπό δίκαιο, αν απαιτείται έγκληση για την άσκηση ποινικής δίωξης, αν υπάρχει κάποιος λόγος άρσης του αδίκου που δεν προβλέπεται από το ημεδαπό δίκαιο π.χ. συναίνεση παθόντος σε βαριά σωματική βλάβη. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να εφαρμοστεί από τα ελληνικά δικαστήρια αλλοδαπό ποινικό δίκαιο (μόνο υπέρ του δράστη). Οι αλλοδαποί λόγοι άρσης του αδίκου λαμβάνονται υπόψη μόνο αν δεν προσβάλλουν την ελληνική δημόσια τάξη.

Στα πλημμελήματα υπάρχει πρόσθετη προϋπόθεση: Απαιτείται είτε έγκληση του παθόντος (υποβαλλόμενη εντός τριμήνου) είτε αίτηση του κράτους όπου τελέστηκε το έγκλημα (6§3ΠΚ)

Πολλές φορές η νομολογία λανθασμένα απαιτεί έγκληση και για την εφαρμογή του άρθρου 5§2 (σύγχυση αρχή εδαφικότητας και αρχής της σημαίας)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μάθημα 3^ο (Τριανταφύλλου) - 26.03.2012

Αρχές τοπικών ορίων εφαρμογής ελληνικών ποινικών νόμων (ή αρχές διεθνούς ποινικού δικαίου ή συνδετικά στοιχεία)

συνδετικά στοιχεία = εξωτερικοί όροι αξιοποίνου που θεμελιώνουν ποινική εξουσία

1)   Αρχή εδαφικότητας (5 ΠΚ)

2)   Αρχή ενεργητικής προσωπικότητας (6 ΠΚ)

·        Δράστης έχει την ελληνική ιθαγένεια. Μας ενδιαφέρει ο τόπος τέλεσης; Όχι, υπάρχει ελληνική ποινική εξουσία οπουδήποτε κι αν τελέστηκε.

·        πολιτειακά ασύντακτη χώρα = έδαφος όπου δεν υπάρχει κράτος/διεθνή ύδατα

·        Έλληνας σκοτώνει κάποιον στη Γερμανία. Έχει αυτοδίκαια ποινική εξουσία η Ελλάδα; Όχι, πρέπει να συντρέχει συγκεκριμένο διττό αξιόποινο (εξωτερικός όρος αξιοποίνου)

Προκύπτει και από το 9 στοιχ. β,γ ΠΚ

(αφηρημένο διττό αξιόποινο = αρχή ταυτότητας κανόνων)

Πολιτειακά ασύντακτη χώρα = δεν απαιτείται διττό αξιόποινο

·        Στα πλημμελήματα απαιτείται εκτός από διττό αξιόποινο και έγκληση του παθόντος ή αίτηση κράτους όπου τελέστηκε η πράξη.

Η έγκληση πρέπει να υποβληθεί εντός 3μήνου από τη γνώση από τον παθόντα της πράξης και ενός

τουλάχιστον εκ των συμμετεχόντων (κρατούσα άποψη στη νομολογία)

Η αίτηση δεν έχει προθεσμία, αρκεί να μην έχει παραγραφεί το έγκλημα κατά το ελληνικό δίκαιο

·        Αν το έγκλημα έχει παραγραφεί κατά το ελληνικό δίκαιο δεν θα τιμωρηθεί γιατί οι ελληνικοί ποινικοί νόμοι εφαρμοζόμενοι οδηγούν σε παύση της ποινικής δίωξης

·        Δράστης κατά την τέλεση αλλοδαπός, αργότερα όμως Έλληνας (και το αντίστροφο) = τιμωρείται κατά το 6 παρ. 2 ΠΚ

Ποινική εξουσία πολλών κρατών = όποιο προλάβει, δεν εμποδίζεται όμως και άλλο κράτος να επιληφθεί (βλ. όμως δεδικασμένο αλλοδαπής ποινικής απόφασης, διάταξη ΕΧΔΑ, συνθήκη Σένγκεν)

3)   Αρχή παθητικής προσωπικότητας ή ατομική προστατευτική αρχή (7 ΠΚ)

·        Αποβλέπει στο παθητικό υποκείμενο του εγκλήματος (παθών) ή στο αντικείμενο του εγκλήματος (ταυτίζονται μόνο αν το προσβαλλόμενο έννομο αγαθό είναι ατομικό)

·        Υπαγορεύεται από την αναγκαιότητα προστασίας Ελλήνων πολιτών όπου κι αν βρίσκονται

Είναι αδιάφορος ο τόπος όπου βρίσκεται ο παθών – Έλληνας ή ο δράστης όταν τελείται η πράξη (π.χ. δράστης στην αλλοδαπή – παθών στην ημεδαπή και το αντίστροφο)

·        Είναι επίσης αδιάφορο αν πρόκειται για φυσικά ή νομικά πρόσωπα

·        Αμφισβητείται αν προστατεύεται το κράτος και τα ΝΠΔΔ: Το κράτος προστατεύεται μόνο ως fiscus (ατομικά έννομα αγαθά κράτους: περιουσιακά, ιδιοκτησιακά)

·        Αποτελεί εξωτερικό όρο αξιοποίνου

·        Απαιτείται συγκεκριμένο διττό αξιόποινο

4)   Κρατική προστατευτική αρχή (8 στοιχ. α-ε ΠΚ)

·        Εξωτερικός όρος αξιοποίνου που θεμελιώνει ποινική εξουσία για πράξη που στρέφεται κατά του ελληνικού κράτους

·        Η πράξη δεν απαιτείται να είναι αξιόποινη στον τόπο τέλεσης (ελληνικό πολίτευμα = ημεδαπό έννομο αγαθό)

Ημεδαπά έννομα αγαθά αποτελούν και: ελληνική στρατιωτική αρχή, ελληνική δημόσια υπηρεσία, ελληνική δικαιοσύνη

·        Αφορά μόνο τα εγκλήματα που περιλαμβάνονται στις περιπτώσεις α – ε

·        ≠ αρχή παθητικής προσωπικότητας

·        Η ατομική προστατευτική αρχή μπορεί να εφαρμοστεί και σε εγκλήματα που προσβάλλουν υπερατομικά έννομα αγαθά π.χ. πλαστογραφία

Αντίστοιχα με πολιτική αγωγή

5)  Αρχή παγκόσμιας δικαιοσύνης (8 στοιχ. στ – ια ΠΚ)

·        Ενδιαφέρει μόνο το είδος του εγκλήματος (αποτελεσματική καταστολή και αποφυγή καταστρατήγησης)

·        Εμπορία ναρκωτικών φαρμάκων

Καλλιέργεια εμπίπτει στην έννοια της εμπορίας αφού υπάρχει σκοπός διακίνησης

Ακαταδίωκτο εγκλημάτων που τελέστηκαν στην αλλοδαπή (9 ΠΚ)

• 9 εδ. α΄: διεθνές δεδικασμένο (βλ. και ευρωπαϊκό δεδικασμένο)

Προϋπόθεση για την αναγνώριση του δεδικασμένου είναι να έχει εκτίσει ο δράστης την ποινή του

Πρόωρη (ή υφ’ όρον) απόλυση = στάδιο δοκιμασίας (νομικά εκτίει την ποινή του αν και είναι ελεύθερος)

Άρα μπορεί να ξαναδικαστεί γιατί δεν έχει εκτίσει την ποινή του

• 9 εδ. β΄ και γ΄: εκφάνσεις συγκεκριμένου διττού αξιοποίνου

• Άρθρο 9 = αρχή διευθετήσεως

• Δεν εφαρμόζεται στο άρθρο 8 (9 παρ. 2)

Το ευρωπαϊκό δεδικασμένο όμως υπερισχύει του 9 παρ. 2

Άρθρο 10 ΠΚ = αρχή συνυπολογισμού

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μάθημα 4^ο (Τριανταφύλλου) - 23.04.2012

Σχολιάστηκαν οι εξής αποφάσεις:

70409/2009 Πλημμελειοδικείο Αθηνών

349/2008 Στρατοδικείο Αθηνών

1794/2008 Πλημμελειοδικείο Αθηνών

70409/2009 Πλημμελειοδικείο Αθηνών

• Σωματική βλάβη από αμέλεια διώκεται και αυτεπάγγελτα στην περίπτωση του άρθρου 315 παρ. 1 εδ. β’ ΠΚ

• Τόπος τέλεσης (16 ΠΚ θεωρία ενότητας) = Συρία

• Σ.σ.: αρχή σημαίας (αυτοτέλεια έναντι αρχής εδαφικότητας), αρχή ενεργητικής προσωπικότητας      συγχέονται στην απόφαση

• Αρχή σημαίας = λιγότερες προϋποθέσεις: αρκεί ότι η πράξη τελέστηκε επί του πλοίου/δε χρειάζεται διττό αξιόποινο, έγκληση κλπ

• Απόφαση εσφαλμένη λόγω της σύγχυσης

• 6 παρ. 3 ΠΚ: εφαρμόζεται και στις πράξεις που διώκονται κατά το ελληνικό δίκαιο αυτεπαγγέλτως (κρατούσα στη νομολογία)

• Για το χαρακτηρισμό της πράξης ως κακουργήματος ή πλημμελήματος εφαρμόζεται το ελληνικό δίκαιο

• Το δικαστήριο κηρύσσει την ποινική δίωξη απαράδεκτη λόγω έλλειψης έγκλησης (έλλειψη δικονομικής προϋπόθεσης) δεν παράγεται δεδικασμένο 

Αν δεχόταν ότι δεν υπάρχει ποινική εξουσία (= εξωτερικός όρος αξιοποίνου) έπρεπε να εκδώσει αθωωτική απόφαση δεδικασμένο κατά 57 ΠΔ

349/2008 Στρατοδικείο Αθηνών

• Σ.σ.: αρχή ενεργητικής προσωπικότητας

1794/2008 Πλημμελειοδικείο Αθηνών

• Σ.σ.: αρχή παθητικής προσωπικότητας (7 ΠΚ)

• Προϋπόθεση διττού αξιοποίνου απαιτείται και στα κακουργήματα

• Αντίθετα δεν απαιτείται έγκληση

----------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

Μάθημα 5^ο (Τριανταφύλλου) - 07.05.2012

Σχολιάστηκαν οι εξής αποφάσεις:

1/2011 ΟλΑΠ

1289/2002 Πλημ/κειο Αθηνών

2259/2002 ΑΠ

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μάθημα 6^ο (Τριανταφύλλου) - 14.05.2012

Σχολιάστηκαν οι εξής αποφάσεις:

1066/2003 Πλημμελειοδικείο Πειραιά

873/2002 ΑΠ

1066/2003 Πλημμελειοδικείο Πειραιά

• Ποινική δικαιοδοσία ≠ ποινική εξουσία

• Πρώτα εξετάζουμε αν υπάρχει ποινική δικαιοδοσία (αν δεν υπάρχει η ποινική δίωξη πρέπει να κηρυχθεί απαράδεκτη) και έπειτα αν υπάρχει ποινική εξουσία

• Όταν υπάρχει δικονομικό κώλυμα π.χ. ετεροδικία εμποδίζεται η ποινική δικαιοδοσία ενώ μπορεί να υπάρχει ποινική εξουσία (δικονομικό κώλυμα αποτελεί και το δεδικασμένο 57 και 370 ΚΠΔ)

• 27 παρ. 1 LOSC: το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να επέμβει όταν το ξένο πλοίο ασκεί δικαίωμα αβλαβούς διελεύσεως. Η διάταξη αποσκοπεί στην προστασία του πλοίου και όχι των προσώπων που διέπραξαν το έγκλημα. Άρα ποινική δικαιοδοσία δεν μπορεί να ασκηθεί πάνω στο πλοίο

• Ωστόσο το άρθρο 27 παρ. 1 LOSC (απαγόρευση επέμβασης) δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα

• Ποινική εξουσία υπάρχει βάσει αρχής εδαφικότητας

• Την ποινική δικαιοδοσία ρυθμίζει και ο ΚΔΝΔ: Σύμφωνα μ’ αυτόν το παράκτιο κράτος μπορεί να ασκήσει ποινική δικαιοδοσία επί του πλοίου αν διαταράσσεται η δημόσια τάξη ή αν ζητηθεί η επέμβαση από τον πλοίαρχο ή άλλο πρόσωπο που επιβαίνει στο πλοίο.

Κατά μία άποψη για τη διατάραξη της δημόσιας τάξης αρκεί η σοβαρότητα του εγκλήματος ακόμα κι αν κανείς στο παράκτιο κράτος δεν αντιληφθεί την τέλεσή του

Κατ’ άλλη άποψη πρέπει να γίνει αντιληπτή η τέλεση στο παράκτιο κράτος.

Στη συγκεκριμένη περίπτωση και κατά τη δεύτερη άποψη διαταράχθηκε η δημόσια τάξη αφού οι τραυματίες μεταφέρθηκαν σε ελληνικά νοσοκομεία

873/2002 ΑΠ

• Άρθρο 8 ΠΚ: αρχή παγκόσμιας δικαιοσύνης

• Παράνομη εμπορία ναρκωτικών φαρμάκων κατά την έννοια του 8 εδ. θ’ ΠΚ είναι κάθε πράξη με την οποία συντελείται ή διευκολύνεται η πραγματοποίηση της κυκλοφορίας για οποιαδήποτε αιτία απαγορευμένων ναρκωτικών ουσιών από άτομο σε άτομο με την προϋπόθεση ότι οι ναρκωτικές ουσίες δεν προορίζονται για ιδία χρήση

• Είναι αδιάφορο για την εφαρμογή του άρθρου 8 το ότι η μεταφορά των ναρκωτικών δεν έγινε στο ελληνικό έδαφος

• Αν υποθέσουμε ότι είχε δικαστεί στο εξωτερικό θα μπορούσε να ξαναδικαστεί για την ίδια πράξη στην Ελλάδα;

Ναι, γιατί η παράγραφος 1 του άρθρου 9 ΠΚ που προβλέπει μεταξύ άλλων ότι αποκλείεται η ποινική δίωξη όταν ο υπαίτιος έχει καταδικαστεί στο εξωτερικό και έχει εκτίσει ολόκληρη την ποινή του, δεν εφαρμόζεται στις πράξεις που ορίζονται στο άρθρο 8 ΠΚ

Μπορεί όμως να ισχύει το ευρωπαϊκό ne bis in idem (άρθρο 50 Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων που κυρώθηκε με τη συνθήκη της Λισαβόνας), κατά το οποίο απαγορεύεται να ξαναδικαστεί ο υπαίτιος που έχει δικαστεί ήδη σε κράτος μέλος της ΕΕ

Αν επομένως είχε δικαστεί σε κράτος μέλος της ΕΕ δεν θα μπορούσε να ξαναδικαστεί (άρθρο 50 χάρτη)

Αν είχε δικαστεί σε κράτος εκτός ΕΕ θα μπορούσε βάσει 9 παρ. 2 ΠΚ

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μάθημα 7^ο (Ανδρουλάκης) - 21.05.2012

Παρουσίαση εργασιών

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μάθημα 8^ο (Γιόκαρης)                                    28.05.2012

·        Διάκριση διεθνών εγκλημάτων – διεθνών αδικημάτων

π.χ. διεθνούς εγκλήματος: δουλεμπόριο

π.χ. διεθνούς αδικήματος: παραχάραξη

   Δομή Διεθνούς Ποινικού Δικαίου

  

1) Σύστημα εθνικής καταστολής

• Η αντικειμενική υπόσταση των εγκλημάτων καθορίζεται σε διεθνείς συμβάσεις και σε καταστατικά διεθνών ποινικών δικαστηρίων, τα οποία διαμορφώνονται είτε με αποφάσεις του Συμβουλίου του ΟΗΕ είτε με διεθνείς συμβάσεις (π.χ. ad hoc ποινικά δικαστήρια για τη Ρουάντα και την πρώην Γιουγκοσλαβία)

• Βασικές συμβάσεις:

Σύμβαση Χάγης 1907 για τα εγκλήματα πολέμου

Σύμβαση Βερσαλλιών 1919 με την οποία συνομολογήθηκε ειρήνη μετά τον Α’ παγκόσμιο

Σύμβαση Σεβρών 1919

Συμφωνία Συμμάχων Αύγουστος 1945 για Διεθνές Ποινικό Στρατιωτικό Δικαστήριο Νυρεμβέργης (και τα εθνικά δικαστήρια) βλ. νόμο Νο. 10

Συμβάσεις διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου 1949

• Σύμβαση Βερσαλλιών επέτρεπε στους συμμάχους να δημιουργήσουν δικαστήρια όπου θα παρέπεμπαν όσους παραβίασαν τη Σύμβαση της Χάγης του 1907

• 1915: Ο ρωσικός στρατός εισέβαλε στην Τουρκία - αναγκαστική μετακίνηση Αρμενίων και ελληνόφωνων πληθυσμών Πόντου στη νοτιοανατολική Τουρκία (κουρδικά χωριά) όπου έγιναν σφαγές, βιασμοί κλπ.

Η Συνθήκη των Σεβρών υποχρέωσε την Τουρκία να παραπέμψει σε δικαστήριο την πολιτική ηγεσία που ευθυνόταν

Δεν υπάρχει νομική κατοχύρωση γενοκτονίας ελληνόφωνων πληθυσμών Πόντου, αλλά μόνο της γενοκτονίας των Αρμενίων και η ελληνικά κυβέρνηση δεν έκανε τίποτα γι’ αυτό

1948: Σύμβαση περί γενοκτονίας (κατοχύρωση διεθνούς καταστολής). Έχει κυρωθεί από την Ελλάδα, αλλά δεν έχει μπει διάταξη στον ΠΚ. Η σύμβαση όμως είναι αυτοδύναμη (κύρωση γίνεται για εσωτερικούς λόγους: εφαρμογή από δικαστήρια, διάκριση λειτουργιών)

1919: α.υ. γενοκτονίας

[παρέκβαση: μνημόνιο = πολιτική συμφωνία      δε χρειάζεται κύρωση, κύρωση χρειάζεται η δανειακή σύμβαση

(το μνημόνιο για τη Γερμανία υπέγραψε η κεντρική της τράπεζα, καθώς από το σύνταγμα της απαγορεύεται να δανείζει)]

• Διεθνές έγκλημα διαπράττεται από κράτος π.χ. γενοκτονία, φυλετικές διακρίσεις, επιθετικός πόλεμος κλπ. φυσικοί αυτουργοί («χέρι του κράτους») = συνεργοί. Έχουν ατομική ποινική ευθύνη

  

2) Σύστημα διεθνούς καταστολής

• Όταν δημιουργήθηκε στόχευε πράξεις κρατών

Τα κράτη όμως δεν δικάζονται, ο χαρακτηρισμός μιας πράξης ως διεθνούς εγκλήματος δηλώνει την ποινική ηθική απαξία

Δικάζονται τα άτομα που έχουν ατομική ποινική ευθύνη π.χ. ΠτΔ

Οποιοδήποτε δικαστήριο στον κόσμο μπορεί να εκδώσει τους φυσικούς αυτουργούς

Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας απαράγραπτα

Ποινικό διεθνές δίκαιο: 5 – 8 ΠΚ

Διεθνές ποινικό δίκαιο: συμβατικό όπου περιγράφεται η α.υ. του εγκλήματος

Διεθνής ποινική δημόσια τάξη: σύστημα κανόνων erga omnes (αναγκαστικό δίκαιο)

α) το κράτος δεσμεύεται αν έχει επικυρώσει (και κυρώσει για να δεσμεύεται εσωτερικά π.χ. δικαστήρια) τη σύμβαση

β) erga omnes: υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει εθιμικός κανόνας κοινά αποδεκτός

        

ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΟΙΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

• Στη διεθνή σύμβαση ή στο καταστατικό διεθνούς δικαστηρίου περιγράφεται η α.υ. του εγκλήματος είτε λειτουργούμε με σύστημα εθνικής είτε διεθνούς καταστολής

SOS ερώτηση: Στοιχεία διάκρισης διεθνούς εγκλήματος – αδικήματος

Καταστατικά διεθνών δικαστηρίων: είτε με διεθνείς συμβάσεις είτε με αποφάσεις Συμβουλίου ΟΗΕ

• Άμεση ή ευθεία διεθνής ποινικοποίηση: το κράτος που συμμετέχει στη σύμβαση υποχρεούται να διώκει την πράξη που ορίζεται ως αδίκημα ή έγκλημα βάσει διεθνούς δικαιοδοσίας, δε χρειάζεται εσωτερικό νομοθέτημα

π.χ. 4^η Σύμβαση 1907, Συμβάσεις 1919, Συμβάσεις για δουλεμπόριο (Σύμβαση 1956), πειρατεία (εθιμικά καθιερωμένο), Συμβάσεις Γενεύης 1949 (ιδίως 4^η: άμαχος πληθυσμός, απάνθρωπη μεταχείριση βλ. αποφάσεις Στρασβούργου για αποστέρηση μέσων επιβίωσης, καταστροφές περιουσιών, σιωπή για αγνοούμενους, απομόνωση, επιθετικός πόλεμος

* στρατεύματα ειρηνευτικών αποστολών = υποχρεώσεις κατέχουσας δύναμης Σύμβασης Χάγης 1907

π.χ. απαγόρευση κυκλοφορίας μετά από κάποια ώρα απαγορεύεται από Σύμβαση Χάγης 1949

• Έμμεση διεθνής ποινικοποίηση: ορισμός αδικήματος ή εγκλήματος στη διεθνή σύμβαση αλλά πρέπει  να υπάρξει εσωτερική ποινική πρόβλεψη και εγκαθίδρυση διεθνούς ποινικής δικαιοδοσίας

• Κριτήριο διάκρισης

Διεθνή εγκλήματα = άμεση

Διεθνή αδικήματα π.χ. παράνομη εμπορία ναρκωτικών = άμεση

Σύμβαση 1923 για εμπορία άσεμνων δημοσιευμάτων = έμμεση

Κριτήρια: βαρύτητα, το αν θίγονται συμφέροντα πολλών κρατών βλ. Σύμβαση 1998 για βομβιστικές/τρομοκρατικές επιθέσεις

Πράξεις που δεν είναι διεθνή εγκλήματα ή που δεν είναι σοβαρά αδικήματα = έμμεση

• Παραδείγματα άμεσης ποινικοποίησης

1)   Διεθνή εγκλήματα που θίγουν ασφάλεια και ειρήνη

2)  Διεθνή εγκλήματα για προστασία ατόμων και λαών

π.χ. Σύμβαση βασανιστηρίων 1984 (άρθρο 1: τι είναι βασανιστήριο από κρατικό όργανο)

βλ. βασανιστήρια στις Χιλιανές φυλακές επί δικτατορίας Πινοσέτ (δίκη στην Αγγλία βάσει αρχής παγκόσμιας δικαιοσύνης/βασανιστήρια: εθιμικό διεθνές έγκλημα      υποχρέωση ποινικής δίωξης ή έκδοσης/αν τον άφηναν ελεύθερο θα υπήρχε διεθνής ευθύνης της Αγγλίας)

Ισπανοί βασανισθέντες: δύο βάσεις δικαιοδοσίας

α) Ισπανική ιθαγένεια = έκδοση στην Ισπανία

β) Χιλιανή = δίκη στην Αγγλία (παγκόσμια δικαιοσύνη)

* Ελλάδα συνήθως εσωτερική ποινική πρόβλεψη εκ περισσού βλ. ναρκωτικά: εσωτερικός νόμος με κενά σε σχέση με Σύμβαση 1988

* Μουσουλμανικά κράτη ζήτησαν αποχαρακτηρισμό του εγκλήματος των βασανιστηρίων όταν πρόκειται για νόμιμη ποινή (αλλιώς δε συμμετείχαν στη Σύμβαση/υπενθυμίζεται ότι τα μουσουλμανικά κράτη στον ΟΗΕ είναι 60)

     1) Προστασία κράτους και διεθνών οργανισμών

     2) Προστασία γεωγραφικών εκτάσεων και αποτροπή τρομοκρατίας

πειρατεία: δεν υπάρχει ανάγκη εσωτερικής ποινικής πρόβλεψης

κωδικοποίηση στο νέο δίκαιο της θάλασσας του ΟΗΕ (εθιμικά διαμορφωμένο)

Σύμβαση 1980 για δημιουργία πυρηνικού υλικο

     3) Προστασία διεθνών συναλλαγών: εδώ εντάσσονται και πράξεις διαφθοράς

Σύμβαση για παράνομη χρηματοδότηση τρομοκρατικών οργανώσεων 1999 = άμεση ποινικοποίηση

Βλ. 1995 ενίσχυση Κούρδων Τουρκίας - υπογραφή σύμβασης 1999

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μάθημα 9^ο (Γιόκαρης) - 11.06.2012

• Υπάρχουν διεθνή εγκλήματα που στρέφονται κατά κράτους και άλλα που στρέφονται κατά ατόμων π.χ. απαρτχάιντ στρέφεται κατά ομάδας ανθρώπων (εμπάργκο ΟΗΕ σε Ροδεσία γι’ αυτό το λόγο), απομονωτισμός στην Κύπρο, μαζικές εκτοπίσεις πληθυσμών βλ. γενοκτονία Αρμενίων – Ποντίων

• Ευθεία ή άμεση ποινικοποίηση: διευκολύνεται η έκδοση και η δικαστική συνεργασία

• Περιπτωσιολογία άμεσης ποινικοποίησης

1)   Ειρήνη και ασφάλεια

2)  Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας π.χ. εγκλήματα πολέμου

3)  Προστασία ατόμου και λαού

4)  Προστασία κράτους π.χ. τρομοκρατία

5)  Προστασία γεωγραφικών εκτάσεων π.χ. πειρατεία

6)  Διεθνής οικονομική πίστη, καταπολέμηση διαφθοράς

• 1945: διαρκές ποινικό δικαστήριο

Δίκη Νυρεμβέργης: συνήγοροι υποστήριξαν ότι δεν υπήρχε προηγούμενη ποινική πρόβλεψη

Το δικαστήριο απάντησε ότι είχε διαμορφωθεί κοινή συνείδηση

• Καταστατικά διεθνών δικαστηρίων

α) Με απόφαση Συμβουλίου Ασφαλείας

β) Με διεθνή σύμβαση

• Διεθνή ποινικά δικαστήρια

1)   Ad hoc Γιουγκοσλαβίας με έδρα τη Χάγη

2)  Ad hoc για τη Ρουάντα

3)  Διεθνές ποινικό δικαστήριο (υπολειτουργεί γιατί έχει περιορισμένες αρμοδιότητες, όχι τρομοκρατικές πράξεις, βλ. αντιρρήσεις ΗΠΑ και Γαλλίας λόγω του ότι πολλές τρομοκρατικές πράξεις)

• Σημαντικές συμβάσεις

1949: human trafficking (σήμερα Σύμβαση Παλέρμο 2000, προστέθηκαν και παιδιά)

1954: πολιτισμικά αγαθά (Σύμβαση Unesco)

1956: εμπορία δούλων

1957: ευρωπαϊκή σύμβαση εκδόσεως (για κράτη μέλη Ε.Ε. επικαλύπτεται από Κανονισμό για ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης). Για τα υπόλοιπα κράτη μέλη Συμβουλίου Ευρώπης ισχύει ακόμα

1963: σειρά διεθνών συμβάσεων για διεθνή τρομοκρατία

1979: Σύμβαση για ομηρία

1980: Προστασία πυρηνικού υλικού

1984: Σύμβαση ΟΗΕ για βασανιστήρια (σύνδεσμος αραβικών κρατών ζήτησε εξαίρεση για σωματικές ποινές)

1988: παράνομες πράξεις κατά διεθνούς ναυσιπλοΐας

Δεν πρόκειται για πειρατεία αλλά για τρομοκρατία (κυρίως στην ανοιχτή θάλασσα)

Πρωτόκολλο 2005: επέμβαση ακόμα και πάνω στο πλοίο

1989: εκπαίδευση μισθοφόρων

1994: προστασία προσωπικού ΟΗΕ

2010: Πεκίνο συνολική σύμβαση για όλα τα θέματα που ρυθμίζονταν με συμβάσεις από το 1963 (αντιτρομοκρατική σύμβαση) 

Βάσεις διεθνούς δικαιοδοσίας 

1) Εδαφική

π.χ. πράξη στο έδαφος ενός κράτους και έννομες συνέπειες σε άλλον = δικαιοδοσία και τα δύο κράτη (βλ. θεωρία αποτελεσμάτων που διαμορφώθηκε έπειτα από υπόθεση Lotus)

Υποκειμενική εδαφικότητα = αρμοδιότητα ενός κράτους

Αντικειμενική = αρμοδιότητα δύο κρατών

Αρχή σημαίας: συμπλήρωμα υποκειμενικής εδαφικότητας, δεν εφαρμόζεται αν υπάρχει διμερής σύμβαση 

     2) Αρμοδιότητα επί προσώπου (7 παρ. 1 ΠΚ)

o   θέμα διεθνούς αλληλεγγύης

o   ενεργητική – παθητική προσωπικότητα

                               

                ημεδαπά φυσικά και νομικά πρόσωπα

o   ενεργητική προσωπικότητα: καταβολές στο Μεσαίωνα όπου υπήρχαν πολλές αυτόνομες πολιτείες π.χ. Βενετία και ο νόμος κάθε φεουδάρχη ακολουθούσε τον υπήκοο όπου κι αν βρισκόταν

o   παθητική: προστασία κράτους, ενδιαφέρει σε θέματα τρομοκρατίας

• Δίκη 1961 στο Ισραήλ: Άιχμαν κατηγορούμενος για εγκλήματα κατά των Εβραίων. Ο συνήγορος του υποστήριξε ότι ο τρόπος με τον οποίο οδηγήθηκε στο ακροατήριο ήταν παράνομος. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι ο τρόπος είναι αδιάφορος (η άποψη αυτή έχει επικρατήσει) 

Αντίστοιχη υπόθεση Οτσαλάν: προσφυγή στο ΕΔΔΑ για παραβίαση δικαιωμάτων του (απαγωγή από την Κένυα)

        3) Παγκόσμια δικαιοσύνη

• π.χ. δίωξη από Ελλάδα κατά Παλαιστίνιων τρομοκρατών που είχαν κάνει τρομοκρατικές πράξεις στην Ιαπωνία με θύματα Ιάπωνες, Αμερικανούς κ.ά. (πάντως όχι Έλληνες). Η Ελλάδα δεν εξέδωσε στην Αμερική αλλά δίκασε εδώ (φιλοαραβικά αισθήματα)

• καλύπτει κενά τιμωρίας π.χ. Τσιρώνη: Η ελληνική κυβέρνηση ζήτησε έκδοση από Σουηδία, αυτή είπε ότι δεν έχει καμία σχέση με το έγκλημα. Με τα σημερινά δεδομένα θα ήταν υποχρεωμένη.

• Τα κράτη είναι υποχρεωμένα να δικάσουν ή να εκδώσουν: Απαγόρευση χαρακτηρισμού εγκλημάτων ως πολιτικών (βλ. Πεκίνο 2010)

Αν δεν υπάρχει διμερής σύμβαση, η ίδια η σύμβαση του Πεκίνου αποτελεί τη βάση για την έκδοση

Διεθνή ποινικά δικαστήρια

• Ετεροδικία

άρθρο 39 σύμβασης Βιέννης 1961: ακόμα και μετά τη λήξη των καθηκόντων

υπόθεση Πινοσέτ: μόνο για πράξεις που σχετίζονται με τα καθήκοντα (ΟΧΙ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ)

ετεροδικία για πράξεις άσχετες με τα καθήκοντα δεν τη δέχονταν ούτε τα ad hoc δικαστήρια, ούτε τη δέχεται το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

• Δυσαρμονία άρθρου 36 του Συντάγματος με το άρθρο 5 του καταστατικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Θα μπορούσε ο ΠτΔ να βρεθεί κατηγορούμενος για κήρυξη πολέμου, δυνατότητα που του δίνει το 36 Σ, αφού αυτό εννοεί επιθετικό πόλεμο;

• Εγκλήματα κοινού ποινικού δικαίου = πρωταρχία στο ad hoc δικαστήριο της Χάγης κι όχι στα κράτη

Το αντίθετο συμβαίνει στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο = παραβίαση κυριαρχικής ισότητας κρατών που συμμετέχουν στο καταστατικό

Δικλείδα ασφαλείας: έκδοση στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο αν το κράτος είναι απρόθυμο και ανεπαρκές να δικάσει