Επίλυση Πρακτικού Ζητήματος στο Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο (Φροντιστήριο 13/1/2012)

Της Ζαφειρένιας Θεοδωράκη

Αυτό το πρακτικό-υπερπαραγωγή πραγματεύεται τις αδικοπραξίες με στοιχεία αλλοδαπότητας και την εφαρμογή του Κανονισμού Ρώμη ΙΙ. Το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού ορίζεται στο άρθρο 1, το οποίο προβλέπει ότι εφαρμόζεται στις εξωσυμβατικές ενοχές αστικού και εμπορικού δικαίου (και όχι στις διοικητικές, τελωνειακές κλπ υποθέσεις). Στην παράγραφο 2 του άρθρου 1 εξαιρούνται:

α) οι εξωσυμβατικές ενοχές από οικογενειακές σχέσεις και 

β) οι εξωσυμβατικές ενοχές από περιουσιακές σχέσεις συζύγων, διαθήκες και κληρονομική διαδοχή

γ) οι εξωσυμβατικές ενοχές από...

...αξιόγραφα

δ) οι εξωσυμβατικές ενοχές από εταιρίες

ε) οι εξωσυμβατικές ενοχές από trusts 

στ) οι εξωσυμβατικές ενοχές από ζημία από πυρηνική ενέργεια (!) και 

ζ) οι εξωσυμβατικές ενοχές από προσβολή του ιδιωτικού βίου και δικαιωμάτων συναφών με την προσωπικότητα, συμπεριλαμβανομένης της δυσφήμησης. 

Μερικές χρήσιμες συμβουλές για τις αδικοπραξίες και τον Κανονισμό Ρώμη ΙΙ: 

Όταν εφαρμόζουμε τον Κανονισμό για αδικοπραξίες θα πρέπει να ακολουθούμε τα εξής βήματα: 

1. Εξακριβώνουμε εάν η σχέση εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του. Εάν όχι, πάμε στο 26 ΑΚ. Αν ναι,

2. ελέγχουμε εάν τα μέρη έχουν επιλέξει δίκαιο (άρθρο 14). Επιλογή δικαίου στις αδικοπραξίες επιτρέπεται μόνο μετά την επέλευση του ζημιογόνου γεγονότος. Πριν το ζημιογόνο γεγονός μπορούν να επιλέξουν δίκαιο εφόσον όλα τα μέρη ασκούν εμπορική δραστηριότητα, με συμφωνία η οποία αποτέλεσε αντικείμενο ελεύθερης διαπραγμάτευσης. Εάν επιλογή δικαίου δεν υπάρχει ή αυτή είναι άκυρη γιατί δεν τηρήθηκαν οι προϋποθέσεις του άρθρου 14

3. εξετάζουμε εάν αδικοπρακτών και θύμα έχουν κοινή συνήθη διαμονή (άρθρο 4 παρ. 2) και ΜΟΝΟ εάν δεν έχουν πάμε στο 

4. άρθρο 4 παρ. 1, που ορίζει ότι εφαρμοστέο δίκαιο είναι το δίκαιο της χώρας όπου επήλθε η ζημία. Εάν η απάντηση εδώ μας ικανοποιεί σταματάμε. Εάν όμως η ρυθμιστέα σχέση είναι προφανώς άσχετη με το δίκαιο στο οποίο καταλήξαμε (με την προϋπόθεση βέβαια ότι έχουμε βρει το σωστό δίκαιο) πηγαίνουμε στο βήμα 

5. και εξετάζουμε το ενδεχόμενο εφαρμογής της ρήτρας διαφυγής (άρθρο 4 παρ. 3). 

Στο ιστορικό ανακύπτουν οι εξής ρυθμιστέες σχέσεις: α) η κλοπή της τσάντας της Β από τον Κ, β) η δυσφήμηση του Γ από τον Α στο Φ, γ) η ενδεχόμενη αδικοπραξία της Π κατά της Β και δ) η σωματική βλάβη που προκάλεσε ο Α στον Ι. Αναλυτικά η απάντηση για κάθε σχέση είναι η εξής:

α) κλοπή τσάντας της Β από τον Κ:

1. Κανόνας συγκρούσεως: Ο Κ τέλεσε αδικοπραξία σε βάρος της Β (παράνομη και υπαίτια συμπεριφορά που προσέβαλε το δικαίωμα κυριότητας της Β και της προκάλεσε ηθική βλάβη από την κρίση υπογλυκαιμίας). Πρόκειται για αστική διαφορά που δεν εμπίπτει σε κάποια από τις εξαιρέσεις του άρθρου 1 παρ. 2. Συνεπώς, εφαρμόζεται ο Κανόνας Ρώμη ΙΙ. 

2. Συνδετικό στοιχείο: Πρώτο βήμα είναι ο έλεγχος εάν υπάρχει κοινή συνήθης διαμονή μεταξύ αδικοπρακτούντος και θύματος σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 2. Εν προκειμένω η Β είναι μόνιμη κάτοικος Αγγλίας ενώ ο Κ έχει τη συνήθη του διαμονή στην Ισπανία. Κοινή συνήθης διαμονή δεν υπάρχει. 

Στη συνέχεια προχωράμε στο άρθρο 4 παρ. 1, που ορίζει ότι εφαρμοστέο είναι το δίκαιο της χώρας στην οποία επέρχεται η ζημία (προσοχή: δεν ενδιαφέρει ο τόπος όπου έλαβε χώρα το ζημιογόνο γεγονός, μόνο ο τόπος που επήλθε η ζημία!). Ως ζημία νοείται στον Κανονισμό η άμεση και όχι η έμμεση ζημία. Για να βρούμε το εφαρμοστέο δίκαιο θα πρέπει να βρούμε πού επήλθε η άμεση ζημία. 

Πότε όμως επέρχεται η άμεση ζημία;; Τη στιγμή που η Β απώλεσε την κυριότητα της τσάντας της (κατά την οποία βρισκόταν στην Ισπανία) ή τη στιγμή που ανακάλυψε την κλοπή και έπαθε το επεισόδιο (οπότε και βρίσκεται στα διεθνή ύδατα), με δεδομένο μάλιστα ότι στην έννοια της άμεσης ζημίας κατά τον Κανονισμό περιλαμβάνονται και μελλοντικά γεγονότα (άρθρο 2); Υποστηρίξιμες και οι δύο απόψεις, διαλέγουμε και παίρνουμε. 

3. Εφαρμοστέο δίκαιο: H απάντηση ως προς το εφαρμοστέο δίκαιο διαφέρει ανάλογα με το χρονικό σημείο που θα επιλέξουμε να δεχθούμε ότι επήλθε η άμεση ζημία. Αν δεχθούμε ότι άμεση είναι μόνο η ζημία κατά τη στιγμή της κλοπής τα πράγματα είναι απλά: εφαρμοστέο είναι το δίκαιο της Ισπανίας. 

Λίγο πιο περίπλοκο γίνεται το ζήτημα στη δεύτερη περίπτωση. Εάν δεχθούμε ότι η ανακάλυψη της κλοπής από τη Β και το επεισόδιο αποτελούν άμεση ζημία, η ζημία επέρχεται στα διεθνή ύδατα. Υπάρχουν δύο απόψεις για τον τόπο στην περίπτωση που πλοίο βρίσκεται στην ανοικτή θάλασσα: Σύμφωνα με την πρώτη άποψη δεν υπάρχει τόπος και πρέπει να εφαρμοστεί η lex fori. Σύμφωνα όμως με τη δεύτερη άποψη, η οποία είναι και κρατούσα, τόπος είναι το κράτος της σημαίας του πλοίου. Το πλοίο στο πρακτικό είναι σημαίας Παναμά και επομένως η ζημία επήλθε, σύμφωνα με τη δεύτερη αυτή κρατούσα άποψη, στον Παναμά, του οποίου το δίκαιο θα εφαρμοστεί. 

Ρήτρα διαφυγής: Εάν καταλήξουμε στο δίκαιο του Παναμά πρέπει να προσέξουμε το εξής: το δίκαιο του Παναμά είναι εντελώς άσχετο με τη σχέση και τα εμπλεκόμενα πρόσωπα. Θα πρέπει επομένως να εξετάσουμε το ενδεχόμενο εφαρμογής της ρήτρας διαφυγής του άρθρου 4 παρ. 3, σύμφωνα με το οποίο εάν η αδικοπραξία εμφανίζει προδήλως στενότερο δεσμό με κάποια άλλη χώρα από αυτήν που υπέδειξαν οι παρ. 1, 2 εφαρμόζεται το δίκαιο της χώρας αυτής. Ο δικαστής θα μπορεί να επιλέξει το δίκαιο της Αγγλίας ή της Ισπανίας (εκτός βέβαια εάν καταλήξαμε στο δίκαιο της Ισπανίας ήδη με την εφαρμογή του άρθρου 4 παρ. 1 σύμφωνα με τα παραπάνω). 

β) Δυσφήμηση του Γ στον Φ από τον Α:

1. Κανόνας συγκρούσεως: Η δυσφήμηση εξαιρείται ρητώς από το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού Ρώμη ΙΙ. Επομένως, θα πρέπει να εφαρμόσουμε την εθνική νομοθεσία, η οποία ρυθμίζει τα θέματα αδικοπραξίας στο άρθρο 26 ΑΚ. 

2. Συνδετικό στοιχείο: Το άρθρο 26 ΑΚ υποδεικνύει ως εφαρμοστέο το δίκαιο της χώρας όπου διαπράχθηκε το αδίκημα (lex loci comisii). Για τον τόπο διάπραξης του αδικήματος έχουν διατυπωθεί 4 θεωρίες:

i) Θεωρία του τόπου της ενέργειας: ο τόπος του αδικήματος είναι ο τόπος όπου διαμορφώθηκαν τα αντικειμενικά και υποκειμενικά στοιχεία του αδικήματος. 

ii) Θεωρία του τόπου του αποτελέσματος: ο τόπος όπου επήλθε η ζημία. 

iii) Μικτή θεωρία: ο ενάγων μπορεί να επιλέξει είτε τον τόπο της ενέργειας είτε τον τόπο του αποτελέσματος γιατί και τα δύο δίκαια μπορούν να εφαρμοστούν.

iv) Θεωρία του βαρύνοντος τόπου: είναι ο τόπος που παρουσιάζει στενότερη σχέση με το αδίκημα και κρίνεται ad hoc. 

Ενώ, όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε, στον Κανονισμό επικράτησε τελικά η θεωρία του αποτελέσματος, κατά την εφαρμογή του άρθρου 26 ΑΚ κρατούσα είναι η θεωρία του τόπου της ενέργειας. Επομένως, συνδετικό στοιχείο εν προκειμένω είναι ο τόπος όπου έδρασε ο Α, δηλαδή η ανοιχτή θάλασσα. 

3. Εφαρμοστέο δίκαιο: Εφόσον κατά τη στιγμή της ενέργειας ο Α βρισκόταν στα διεθνή ύδατα, εφαρμοστέο δίκαιο είναι το δίκαιο του Παναμά ως δίκαιο της σημαίας του πλοίου (βλ. παραπάνω).  

Προσοχή: Σε αυτήν την περίπτωση δεν έχουμε ρήτρα διαφυγής γιατί δεν εφαρμόζεται ο Κανονισμός.

γ) Αδικοπραξία της Π κατά της Β:

Πριν αναζητήσουμε εφαρμοστέο δίκαιο εδώ πρέπει να γίνει ένας νομικός χαρακτηρισμός της ευθύνης που έχει η Π απέναντι στη Β. Εάν θεωρήσουμε ότι η σύμβαση μεταφοράς που συνήψαν η Β με την Π περιείχε ως υποχρέωση για την Π και τη στοιχειώδη περίθαλψη των επιβατών, η Π έχει ενδοσυμβατική ευθύνη, αλλιώς έχει μόνο αδικοπρακτική ευθύνη. Επιλέγουμε πώς θα το παρουσιάσουμε (αν και καλό είναι να πει κανείς και τις δύο περιπτώσεις) και η απάντηση διαμορφώνεται κάθε φορά ως εξής:

i) Ενδοσυμβατική ευθύνη: Ευθύνη από σύμβαση --> εφαρμόζεται ο Κανονισμός Ρώμη Ι. Για τις συμβάσεις μεταφοράς ισχύουν ειδικές διατάξεις στο άρθρο 5. Τα μέρη μπορούν να επιλέξουν δίκαιο υπό τις προϋποθέσεις της παρ. 1 (βλ. άρθρο), ενώ εάν δεν επιλέξουν, όπως συμβαίνει εν προκειμένω, εφαρμοστέο είναι το δίκαιο της συνήθους διαμονής του επιβάτη, εφόσον συμπίπτει με αυτή ο τόπος αναχώρησης ή άφιξης. Στο πρακτικό δε συμβαίνει αυτό γιατί η Β έχει συνήθη διαμονή στην Αγγλία ενώ αναχώρησε από Ισπανία για Ιταλία. Επομένως, σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 2 εφαρμοστέο είναι το δίκαιο της συνήθους διαμονής του μεταφορέα, δηλαδή της Π, η οποία έχει τη συνήθη διαμονή της (έδρα) στον Πειραιά. Εφαρμοστέο είναι το ελληνικό δίκαιο. 

ii) Αδικοπρακτική ευθύνη: Ισχύουν όσα αναπτύχθηκαν στη σχέση α) σχετικά με τον κανόνα συγκρούσεως και το συνδετικό στοιχείο. Εφαρμοστέο είναι το δίκαιο του Παναμά (γιατί βρίσκονται στην ανοιχτή θάλασσα) και εξετάζουμε πάλι την εφαρμογή της ρήτρας διαφυγής. 

δ) Σωματική βλάβη του Ι από τον Α:

1. Κανόνας συγκρούσεως: Εφαρμόζεται ο Κανονισμός Ρώμη ΙΙ. 

2. Συνδετικό στοιχείο: Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 2 εφαρμοστέο είναι το δίκαιο της κοινής συνήθους διαμονής αδικοπρακτούντος και θύματος (εάν υπάρχει). Εν προκειμένω οι Α και Ι έχουν κοινή συνήθη διαμονή στην Αγγλία. 

3. Εφαρμοστέο δίκαιο: Εφαρμόζεται το δίκαιο της Αγγλίας.