Δίκαιο και Οικονομία

Από τον οδηγό σπουδών 2020-2021

Διατμηματικό μάθημα σε συνεργασία με το τμήμα ΜΙΘΕ του ΕΚΠΑ

Διδάσκοντες: Γ. Δελλής, Α. Καραμπατζός, Ν. Χατζής, Φ. Βασιλόγιαννης, Γ. Λέκκας

Η  διδασκαλία του μαθήματος θα γίνει σε  δύο  κατευθύνσεις∙  οι φοιτητές είναι ελεύθεροι να επιλέξουν την κατεύθυνση που επιθυμούν.

Α’ Κατεύθυνση: Οικονομική ανάλυση και Δίκαιο (Γ. Δελλής, Α. Καραμπατζός, Ν. Χατζής)

Στο πλαίσιο της Α’ Κατεύθυνσης παρουσιάζονται, εν πρώτοις, τα βασικά στοιχεία της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου (law & economics), ενός σχετικά νέου διεπιστημονικού κλάδο που, αξιοποιώντας τα εργαλεία και τη μεθοδολογία της οικονομικής επιστήμης, μελετά το δίκαιο και τους θεσμούς γενικότερα. Αφού παρουσιαστούν τα βασικά εργαλεία και οι θεωρίες της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου, θα εξεταστεί ο τρόπος εφαρμογής τους στην ανάλυση επιμέρους κλάδων του ιδιωτικού και του δημοσίου δικαίου, καθώς και πώς χρησιμεύουν οι θεωρίες αυτές στη θεμελίωση ενός αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου κατάλληλου για οικονομική ανάπτυξη και ευημερία. Από την άλλη πλευρά, θα εξεταστεί και η κριτική που έχει ασκηθεί στο ορθόδοξο υπόδειγμα της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου μέσα από την έρευνα στον κλάδο των λεγόμενων συμπεριφορικών οικονομικών (behavioral economics).

Β’ Κατεύθυνση: Θεωρία και πράξη της διορθωτικής δικαιοσύνης (Φ. Βασιλόγιαννης, Γ. Λέκκας)


Στο πλαίσιο της Β´ Κατεύθυνσης εξετάζονται κριτικά και αναστοχαστικά, από την οπτική γωνία της σύγχρονης θεωρίας της διορθωτικής (corrective) (ή μη διανεμητικής) δικαιοσύνης, οι θεσμικοί τρόποι μέσω των οποίων το δίκαιο διαπλάθει τις οικονομικές σχέσεις, την αγορά και τους δημοσιονομικούς θεσμούς. Εξετάζεται, κατ’ αρχάς, μέσω συγκριτικών νομολογιακών παραδειγμάτων, τόσο από το κοινοδίκαιο (common law) όσο και από το ηπειρωτικό (civil law), το θεσμικό υπόβαθρο των αρχών της διορθωτικής δικαιοσύνης στο πεδίο του ιδιωτικού δικαίου, ιδίως του δικαίου των συμβάσεων και των αδικοπραξιών. Εν συνεχεία, εκτίθενται οι μεθοδολογικές προεκτάσεις της εν λόγω θεωρίας και, τέλος, ερευνάται το ζήτημα της εναρμόνισης του ίδιου θεσμικού υποβάθρου με εκείνο της διανεμητικής δικαιοσύνης, δηλαδή με τα δημοσιονομικά θεσμικά μορφώματα (ιδίως της φορολογίας και των δημοσίων δαπανών).

------------------------------------------------------------------------------------------------

Του Γιώργου Νικολού

1. Περιεχόμενο: Το μάθημα πραγματεύεται την εφαρμογή εργαλείων και πορισμάτων της οικονομικής επιστήμης στην ανάλυση του δικαίου, σύμφωνα με τα διδάγματα της ομώνυμης θεωρίας, όπως αυτή αναπτύχθηκε στην αμερικανική επιστήμη από τη δεκαετία του ’60 κι έπειτα, ως πλαίσιο σύλληψης -και κυρίως θέσπισης και ερμηνείας- του δικαιικού φαινομένου. Εξετάζονται οι βασικές αρχές της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου και η εφαρμογή της σε πεδία όπως το δίκαιο των συμβάσεων, το δίκαιο των αδικοπραξιών, το εμπράγματο δίκαιο, το οικογενειακό δίκαιο και την εγκληματολογία.

Η οπτική αυτή είναι λογικό να ξενίζει, καθώς προτάσσει μια εν μέρει εργαλειακή και αποτελεσματική προσέγγιση του δικαίου, ενώ στο πλαίσιο των περισσοτέρων μαθημάτων της Σχολής συνηθίζεται η θετικιστική σύλληψή του ως συνόλου κανόνων με πλήρη αυταξία, με τις επιλογές του νομοθέτη να μένουν συχνά ανέλεγκτες. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που η θεωρία αυτή δεν είναι ακόμη ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ελλάδα, χωρίς ωστόσο το ίδιο να ισχύει και στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου η οικονομική ανάλυση του δικαίου χρησιμοποιείται συχνά και ως δικαιοδοτικό ερμηνευτικό εργαλείο, τυγχάνοντας, παράλληλα, αντικείμενο μελέτης σε προπτυχιακό επίπεδο, αλλά και αυτόνομα σε αρκετά εξειδικευμένα σχετικά μεταπτυχιακά προγράμματα (ιδιαίτερα στη Γερμανία).

Προηγούμενες γνώσεις οικονομικής θεωρίας δεν είναι αναγκαίες, αφού οι απαιτούμενες έννοιες αναπτύσσονται στα πρώτα μαθήματα από το διδάσκοντα. Προτιμότερο θα ήταν να το επιλέξουν φοιτητές του δ’ εξαμήνου (όπου εντάσσεται άλλωστε και στο ενδεικτικό πρόγραμμα σπουδών) κι έπειτα, κυρίως επειδή το πεδίο εφαρμογής αφορά κλάδους του δικαίου που εμπίπτουν στο β’ και στο γ’ εξάμηνο σπουδών.

2. Διδάσκων: Το μάθημα διδάσκει ο Αν. Καθηγητής Αρ. Χατζής, ο οποίος προέρχεται από το Τμήμα Μεθοδολογίας, Ιστορίας & Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ. Αρκετά ανοιχτός σε αντίθετες απόψεις, προτιμά τη διαλογική διδασκαλία από μια μονότονη διάλεξη, την οποία συνηθίζει να διανθίζει με βιωματικές αναφορές στο αγαπημένο του Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ιδιαίτερα ευγενής και προσηνής προς του φοιτητές, ενώ, αν θέλετε, μπορείτε να του δώσετε το e-mail σας για να σας στέλνει τακτικές ενημερώσεις για εκδηλώσεις στις οποίες συμμετέχει και κείμενά του. Ενδεχομένως ορισμένες φορές η παράδοση πηγαίνει πιο αργά απ’ το αναμενόμενο, ίσως όμως κι αυτό οφείλεται στο άγχος του διδάσκοντα για την εξοικείωση των φοιτητών Νομικής με οικονομικές έννοιες. Σημαντική βοήθεια προσφέρει το ενημερωμένο site του, με πληροφορίες ειδικά για το μάθημα στη διεύθυνση http://old.phs.uoa.gr/~ahatzis/lawecon.htm.

3. Ύλη του μαθήματος-Εργασίες: Η ύλη του μαθήματος προέρχεται εξ ολοκλήρου από σημειώσεις του κ. Χατζή, οι οποίες βρίσκονται αναρτημένες στη διεύθυνση http://old.phs.uoa.gr/~ahatzis/law_econ_notes.htm. Το σύνολό τους που αντιστοιχεί στο σχετικό τμήμα της διδασκαλίας ανέρχεται γύρω στις 150 σελίδες∙ σύγγραμμα δεν χρειάζεται, αφού οι σημειώσεις σας καλύπτουν απόλυτα. Εργασίες δεν προσφέρονται, αν και απ’ όσο θυμάμαι δεν είχε προσφερθεί και κάποιος να κάνει, οπότε ενδεχομένως αυτό να επαφίεται στην ευχέρεια του διδάσκοντα.

4. Εξέταση μαθήματος-Βαθμοί: Η εξέταση του μαθήματος είναι προφορική και είναι μάλλον χαλαρή, στο γραφείου του διδάσκοντα. Γίνονται τόσο ερωτήσεις θεωρίας όσο και πιο πρακτικοποιημένες, οι οποίες αναφέρονται σε όλα τα κεφάλαια της ύλης (θα έλεγα αρκεί η ανάγνωση της τελευταίας δύο φορές). Κάποιος ο οποίος έχει κατανοήσει τις θεμελιώδεις αρχές της οικονομικής ανάλυσης του δικαίου δεν θα έχει πρόβλημα, δεδομένου ότι και ο διδάσκων είναι αρκετά γενναιόδωρος στη βαθμολόγησή του (και κάνει επανειλημμένες ερωτήσεις για να βοηθήσει). Πιστεύω ότι 3 μέρες διαβάσματος, υπό την προϋπόθεση της παρακολούθησης, υπερεπαρκούν για 9 ή 10.

5. Παρακολούθηση: Νομίζω ότι λόγω της φύσης του αντικειμένου και της θεματικής διαφοροποίησής του η παρακολούθηση είναι πολύ χρήσιμη. Οι σημειώσεις είναι πλήρεις κι επεξηγηματικές, αλλά η παρακολούθηση μπορεί να σας γλυτώσει από αντίστοιχο ή και περισσότερο χρόνο μελέτης και κατανόησης ορισμένων εννοιών. Επιπλέον, ο διδάσκων αξιολογεί άκρως θετικά την παρουσία και, κυρίως, τη συμμετοχή στο μάθημα για τον τελικό βαθμό, οπότε η παρακολούθηση μπορεί να σας δώσει το δικαίωμα να πάρετε έναν πολύ καλό βαθμό, ακόμα κι αν είχατε κάποιες άστοχες απαντήσεις στην τελική εξέταση. Δεν είναι δραματικό πάντως να λείψετε σε κάποιο μάθημα∙ θα σας βοηθήσει όμως πολύ να δείξετε ένα σχετικά συστηματικό ενδιαφέρον.