Εκτεταμένες Σημειώσεις στις 100 Πρώτες Σελίδες της Εισαγωγής στην Επιστήμη του Δικαίου

Της Άννας Χαραλαμπίδη

Η παρακάτω σημείωση συνοψίζει τις εκατό πρώτες σελίδες του εγχειριδίου της Εισαγωγής στην Επιστήμη του Δικαίου. Καλή μελέτη. 

3.ΤΡΟΠΟΙ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ­

Α) εμπιστοσύνη κοινωνικής σταθερότητας

Οι άλλοι δεν θα μας αιφνιδιάσουν αντιδρώντας απροσδόκητα 

Β) εμπιστοσύνη δικαιοσύνης

Οι ενέργειες των άλλων δεν θα προκαλέσουν χωρίς λόγο βλάβη σε εκείνα τα αγαθά και συμφέροντά μας που θεωρούμε ότι οφείλει να εξασφαλίζει στον καθένα η κοινωνική συμβίωση 

Γ) εμπιστοσύνη κοινωνικής αλληλεγγύης

Σε μια κατάσταση ξαφνικής και...

...δυσβάσταχτης χρείας οι άλλοι θα σπεύσουν να μας προσφέρουν βοήθεια

Και τα 3 είδη εμπιστοσύνης εξασφαλίζονται αν οι κοινωνικές σχέσεις δεν αφεθούν στην απόλυτη προαίρεση του καθενός να διαμορφώνει όπως του αρέσει κάθε φορά τις πράξεις του και ιδίως αυτές που επηρεάζουν τους άλλους, αλλά ιδίως αν υποβληθούν σε μια δεσμευτική ρύθμιση.

Κανόνες συμπεριφοράς = υποδείγματα τρόπων δράσεως συνοδευόμενα από δεσμευτικότητα, δηλαδή, αξίωση συμμορφώσεως στο περιεχόμενό τους --> επίτευξη ομορρυθμίας των κοινωνικών σχέσεων.

ΤΡΟΠΟΙ ΡΥΘΜΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

Α) ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ

Τρόπος ομοιόμορφης τελέσεως πράξεων που δεν στηρίζεται στην προσεκτική στάθμιση των θετικών και των αρνητικών επιπτώσεων  και στη απόλυτα συνειδητή λήψη αποφάσεως προς τέλεσή τους, αλλά στην ασυνείδητη σχεδόν μηχανικά επαναλαμβανόμενη διενέργειά τους.

Επίσης, περίπτωση πράξεων που έχουν επικρατήσει να τελούνται ομοιόμορφα από μία ευρεία ομάδα ανθρώπων οι οποίοι συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο,επειδή θεωρούν ότι το να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο είναι όχι απλώς αυτονόητο, αλλά ως ένα βαθμό δεσμευτική συνέπεια του ότι ανήκουν στην ομάδα αυτή. Η συνήθεια καθεαυτή αποτελεί τον λόγο για τον οποίο δρα κατ’ αυτό τον τρόπο η ομάδα.

Ρυθμίζουν ένα ευρύτατο φάσμα κοινωνικών σχέσεων, είναι όμως περιορισμένα ικανές να εξασφαλίσουν ομαλότητα και διάρκεια της κοινωνικής συμβίωσης, γιατί δεν δημιουργούνται από κάποια συγκεκριμένα πρόσωπα και μάλιστα με τρόπο προμελετημένο και με την προοπτική να υπηρετήσουν αυτούς τους σκοπούς αλλά απλώς σε κάποια δεδομένη ιστορική στιγμή τυχαίνει να υπάρχουν, ενώ δεν αποκλείεται την επόμενη στιγμή να πάψουν να υπάρχουν. Μία παρεκκλίνουσα από αυτές συμπεριφορά μπορεί αναλόγως  είτε να αποτελέσει λόγο επίπληξης του μέλους όσο και αφορμή για τη μεταβολή των συνηθειών. 

Υπηρετεί μόνο την εμπιστοσύνη κοινωνικής σταθερότητας.

Β) ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ

- Το σύνολο αντιλήψεων περί αγαθού και κακού που επικρατούν σε μια κοινωνία

Εμφανίστηκε με τη μορφή θρησκευτικών επιταγών

Συμπίπτει με τις συνήθειες ως προς το ότι:

αα) τις περισσότερες φορές δεν δημιουργείται από συγκεκριμένα πρόσωπα και δεν επιβάλλεται σκόπιμα αλλά τυχαίνει να επικρατεί σε ορισμένο χωροχρόνο.

ββ) δεν τηρείται πάντα από τους πράττοντες με πλήρη συνείδηση και παραδοχή της ορθότητας των επιταγών της και ύστερη από ώριμη εκτίμηση των πράξεών τους, αλλά επειδή γι αυτούς η συμμόρφωση προς τις επιταγές της κρίνεται επαρκής λόγος για τον καθορισμό της συμπεριφοράς τους.

Διαφέρει από τις συνήθειες ως προς το ότι η κοινωνική ηθική αφορά το σύνολο μιας κοινωνίας και όχι επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Αντίστροφα το φάσμα των πράξεων που καταλαμβάνει είναι μικρότερο από εκείνο των συνηθειών, γιατί ρυθμίζει μόνο τις ηθικά σημαντικές και όχι και πράξεις ηθικά αδιάφορες.

Προωθεί καλύτερα την ομαλότητα και τη διάρκεια της κοινωνικής συμβίωσης απ’ότι οι συνήθειες ενώ εξυπηρετεί και τα 3 είδη εμπιστοσύνης.

Γ) ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Έχει χειραφετηθεί από τους άλλους τρόπους ρυθμίσεως της συμπεριφοράς

Επίσης το μόνο σύνολο κανόνων που έχει σκόπιμα δημιουργηθεί για την εξασφάλιση της ομαλότητας και διάρκειας της κοινωνικής συμβίωσης

ΤΟ ΜΟΝΟ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΝΟΝΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΗ ΣΕ ΚΡΑΤΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΕΞΗΣ ΤΡΟΠΟΥΣ:

αα) οργανώνει την κοινωνία σε κράτος μέσω ενός ξεχωριστού συνόλου κανόνων δικαίου που συνιστούν πολίτευμα της χώρας και περιέχονται συνήθως στο Σύνταγμά της.

ββ) αφορά την παρεμβολή του κράτους τόσο κατά τη δημιουργία όσο και κατά την εφαρμογή του δικαίου. Η κρατική εξουσία

-εποπτεύει την τήρηση του δικαίου μέσω ενός κρατικά οργανωμένου μηχανισμού εξαναγκασμού

-επισύρει κυρώσεις στους παραβάτες του

-εκδηλώνεται με την ύπαρξη ειδικών κρατικών οργάνων, των δικαστηρίων, επιφορτισμένων με την άρση των αμφισβητήσεων που ανακύπτουν ως προς τον τρόπο δικαικής ρύθμισης των κοινωνικών σχέσεων

γγ) Το δίκαιο ενδιαφέρεται να ρυθμίσει μόνο εκείνες τις σχέσεις που είναι κρίσιμες για την ενότητα και τη διατήρηση της οργανωμένης σε κράτος κοινωνίας- τις νομικά σημαντικές.

Θεσπίζεται ή τροποποιείται ενσυνείδητα με μια προκαθορισμένη διαδικασία για την οποία έχει ληφθεί πρόνοια.

Εμπειρικοί κανόνες -->, σφαίρα του όντος, νομικός ρεαλισμός

// δεοντολογικοί κανόνες --> σφαίρα του δέοντος

5. ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΩΣ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΝΟΝΩΝ

Νομικός ρεαλισμός= θεωρίες που αρνούνται τον δεοντολογικό χαρακτήρα  του δικαίου και επιμένουν ότι το δίκαιο δεν είναι τίποτε άλλο από μια κοινωνική πρακτική, ένα σύνολο εμπειρικά διαπιστώσιμων ομοιόμορφων συμπεριφορών . Περιορίζει την οπτική γωνία θεωρήσεως του δικαίου στην εκ των υστέρων παρατήρηση της ομοιομορφίας των συμπεριφορών, παραμορφώνει το αντικείμενό του και αδυνατεί να συλλάβει ότι το δίκαιο είναι για τον κάθε δρώντα κοινωνό κάτι που υπάρχει και τον αφορά πριν ακόμη εκδηλωθεί η δράση του. 

ΑΡΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΩΝ που χαρακτηρίζεται από υποχρεωτικότητα και κανονιστική ισχύ.

Η πολλαπλότητα των έννομων τάξεων συνίσταται ή οφείλεται στη διαφορά του περιεχομένου τους, που όμως σε μια σύγχρονη έννομη τάξη δεν μένει ποτέ σταθερό.

Κάθε έννομη τάξη διατηρεί σταθερή την ταυτότητά της.

6. ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟΤΗΤΑ ,ΙΣΧΥΣ ΚΑΙ ΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Η υποχρεωτικότητα είναι ταυτόσημη με την δεσμευτικότητα , η ιδιότητα του δικαίου να αξιώνει από τους κοινωνούς να προσαρμόζουν την συμπεριφορά τους προς το περιεχόμενο των κανόνων του, χωρίς να αφήνει τους κοινωνούς ελεύθερους να κρίνουν αν θέλουν να συμμορφωθούν προς τους κανόνες του ή όχι, αλλά τους επιβάλλει τη δέσμευση να το τηρούν. ΔΙΑΚΡΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΕΞΑΝΑΓΚΑΣΤΟ

è       Υποχρεωτικό είναι το δίκαιο στο βαθμό που αξιώνει την τήρησή του ανεξάρτητα από τη θέληση των προσώπων προς τα οποία απευθύνεται ρυθμίζοντας τη συμπεριφορά τους, ενώ εξαναγκαστό είναι η συμμόρφωση προς τις ρυθμίσεις που μπορεί να εξασφαλιστεί αν χρεαστεί ακόμη και με την εκ μέρους ειδικών οργάνων άσκηση βίας.

Ισχύς του δικαίου= δύναμη επιβολής της έννομης τάξης, η δραστικότητά της να κατορθώνει να ρυθμίσει την κοινωνική συμβίωση σε ορισμένο χωροχρόνο

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ

ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΙΣΧΥΣ

-η σχετική υποχρεωτικότητα που προσδίδει στη συγκεκριμένη τάξη την ταυτότητά της και δεσμεύει μόνο όσους συνδέονται με μια χώρα. -υπάρχει στο δίκαιο αποκλειστικά αυτή, για όσους δέχονται ότι το δίκαιο αποτελείται από κανόνες εμπειρικούς , υιοθετούμε την οπτική γωνία ενός παρατηρητή που εξετάζει τη δράση των κοινωνών, αφού αυτή έχει εκδηλωθεί και χωρίς ο ίδιος να μετέχει σε αυτήν. - η έναρξη και λήξη της συμπίπτουν με την αρχή και το τέλος των ομοιόμορφων συμπεριφορών των κοινωνών.

-αν την έχει το δίκαιο, δε σημαίνει ότι διαθέτει και πραγματική. Πολλές διατάξεις της αν και δεσμευτικές δε σημαίνει ότι εφαρμόζονται στην πράξη. -τη διαθέτει το δίκαιο αν δεχτούμε ότι αποτελεί  σύνολο κανόνων δεοντολογικών, υιοθετούμε την οπτική γωνία κάθε μεμεονωμένου δρώντος πριν από την τέλεση μιας συγκεκριμένης πράξης. -αρχίζει τη στιγμή που οι ρυθμίσεις γίνονται υποχρεωτικές –τίθενται σε ισχύ- και παύει όταν αυτές λόγω της συνδρομής ορισμένων προυποθέσεων σταματούν να είναι δεσμευτικές για τους κοινωνούς, πχ. Με την κατάργηση ενός νόμου .

 ΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

= Το δίκαιο δεν ισχύει αυτόματα και χωρίς λόγο, αλλά μόνον εφόσον έχει τεθεί σε ισχύ, δηλ εφόσον συντρέξουν λόγοι που να το καθιστούν υποχρεωτικό στο συγκεκριμένο χωροχρόνο.

Η ρεαλιστική άποψη ότι το δίκαιο είναι ένα σύνολο κανόνων αποκλειστικά εμπειρικών, ισοδυναμεί με την εμμονή στην πραγματική ισχύ του δικαίου και την απόρριψη της κανονιστικής.

ΑΡΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΣΥΝΟΛΟ ΚΑΝΟΝΩΝ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΚΩΝ που χαρακτηρίζεται από υποχρεωτικότητα και κανονιστική ισχύ. 

Η δυνατότητα εξαναγκασμού και ο σύνδεσμος του δικαίου προς την οργανωμένη σε κράτος κοινωνία είναι τα δύο βασικά γνωρίσματα που διαφοροποιούν το δίκαιο από τις συνήθειες και την κοινωνική ηθική.

7. ΤΟ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

(αναφερόμαστε στην κανονιστική και όχι στην πραγματική ισχύ του)

Το ζητούμενο είναι η δικαιολόγηση του καθήκοντος υπακοής.

Δεν μας ενδιαφέρει εδώ γιατί οι άνθρωποι τυχαίνει να συμμορφώνονται προς τους κανόνες δικαίου, αλλά γιατί οι άνθρωποι τυχαίνει να συμμορφώνονται προς τους κανόνες δικαίου, αλλά γιατί οφείλουν να συμμορφώνονται σε αυτούς.

i) ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

βρίσκονται κοντά στο νομικό ρεαλισμό, αλλά ενώ ο νομικός ρεαλισμός αρνείται τον δεοντολογικό χαρακτήρα του δικαίου και θεωρεί ότι η ισχύς του είναι απλώς και μόνο πραγματική, οι κοινωνιολογικές θεωρίες δέχονται ότι το δίκαιο ανήκει στη σφαίρα του δέοντος και διαθέτει κανονιστική ισχύ, επομένως συγκαταλέγεται στους παράγοντες που καθορίζουν τα κίνητρα των κοινωνικών συμπεριφορών. Στο ερώτημα όμως, που βασίζεται η  κανονιστική ισχύς, οι κοινωνιολογικές θεωρίες εγκαταλείπουν τη σφαίρα του δέοντος και προσφεύγουν στη σφαίρα του όντος, διδάσκοντας ότι το θεμέλιο της ισχύος του δικαίου πρέπει να αναζητηθεί σε ένα πραγματικό γεγονός, δηλ στην κοινωνική δύναμη σε ένα κράτος ή η από το σύνολο αναγνώριση των κανόνων ως δεσμευτικών.

Δέχονται τον δεοντολογικό χαρακτήρα του δικαίου, αναζητούν το θεμέλιο της ισχύος του σε ένα πραγματικό γεγονός, πράγμα που αποτελεί λογικό σφάλμα, καθώς συγχέουν τη σφαίρα του δέοντος με τη σφαίρα του όντος.

ΑΡΑ, σύμφωνα με κ.θ. δίκαιο είναι ένα σύνολο κανόνων που διαθέτουν κανονιστική ισχύ, επειδή

-έχουν τεθεί σε ισχύ από εκείνους που διαθέτουν δύναμη να τους επιβάλλουν ως δεσμευτικούς στο κοινωνικό σύνολο

- οι ίδιοι οι κοινωνοί συναινούν και τους παραδέχονται ρητά ή σιωπηρά ως δεσμευτικούς.

ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΤΑΓΩΝ: η πιο σημαντική από τις κ.θ.

Τη διατύπωσε ο Άγγλος John Austin (1790-1859)

«το δίκαιο αποτελεί ένα σύνολο προσταγών, οι οποίες συνοδεύονται με την απειλή εξαναγκασμού και απευθύνονται από τον πολιτικά κυρίαρχο σε μια πολιτική κοινότητα προς όλους αυτούς που συνηθίζουν να τον υπακούουν, δηλ δεσμευτικό για τους πολίτες ενός κράτους απλώς και μόνο επειδή αποτελείται από προσταγές εκπορευόμενες από τον κυρίαρχο και ενισχυμένες με την απειλή του εξαναγκασμού.»

Άρα για να δεχθούμε ένα σύνολο κανόνων ως ισχύον δίκαιο αρκεί να διαπιστώσουμε εμπειρικά το ατομικό υποκείμενο στα κελεύσματα του οποίου υποδεικνύουν επαφή άλλα υποκείμενα.

Ζητήματα πραγματικάà ποιος ο κυρίαρχος-ποιες προϋποθέσεις απειλής, από πού αντλέιται η εξουσία κλπ

ii) ΝΟΜΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

Εξετάζουν το δίκαιο από την πλευρά αυτών που ασκούν νομικά επαγγέλματα

θετικότητα μεμονομένων κανόνων του δικαίου, η οποία κρίνεται εσωτερικά, δηλ με κριτήρια παρμένα από το ίδιο το δίκαιο και συγκεκριμένα από διατάξεις του που ορίζουν τις έγκυρες μορφές, αρμόδια όργανα, χρονική διάρκεια δεσμευτικότητας.

Ενδονομική οπτική γωνία, άρα το θεμέλιο της ισχύος ενός κανόνα δικαίου αποτελούν άλλοι κανόνες δικαίου. à η περαιτέρω ανάλυση οδηγεί σε φαύλο κύκλο.

Την καλύτερη απάντηση έδωσε ο Αυστριακός Hans Kelsen (1881-1973) Είναι κατά των κοινωνιολογικών θεωριών, τις κατηγορεί για ασυνέπεια, γιατί ενώ δέχονται τον δεοντολογικό χαρακτήρα του δικαίου, αναζητούν το θεμέλιο της ισχύος του σε ένα πραγματικό γεγονός, πράγμα που αποτελεί λογικό σφάλμα, καθώς συγχέουν τη σφαίρα του δέοντος με τη σφαίρα του όντος.

«Το θεμέλιο της ισχύος ενός δέοντος, δεν μπορεί παρά να είναι ένα άλλο δέον και δη κάποιος κανόνας δικαίου»

Κατ’ αυτόν, οι κανόνες δικαίου δεν διαθέτουν όλοι την ίδια αυθεντία, αλλά ιεραρχούνται σε ανώτερους και κατώτερους ανάλογα με το τυπικό κύρος της δικαιοθετική εξουσίας από την οποία προήλθαν. 

Έτσι, από το ανώτερο στο κατώτερο:

i) ΣΥΝΤΑΓΜΑ

ii) ΝΟΜΟΙ

iii) ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΑ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΑ

iv) ΥΠΟΥΡΓΙΚΕΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

v) ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ

Για τον Κέλσεν, το Σύνταγμα στηρίζεται σε κάποιον ανώτατο κανόνα δικαίου, τον οποίο ονόμασε θεμελιώδη κανόνα της έννομης τάξης. Αυτός ο κανόνας είναι σύμφωνα με τον Κέλσεν ιδιόρρυθμος, γιατί δεν έχει περιεχόμενο και άρα δεν ρυθμίζει κοινωνικές σχέσεις, αλλά ορίζει απλά ότι οι κανόνες του συντάγματος είναι νομικά υποχρεωτικοί και πρέπει να τηρούνται.Επίσης, αυτός ο κανόνας αποτελεί τη λογική προυπόθεση ώστε να ισχύει η έννομη τάξη ως σύνολο.

Ο Άγγλος θεωρητικός HART (1906-1992) ενώ αποδέχεται πολλά στοιχεία του Κέλσεν, διαφωνεί ως προς τον θεμελιώδη κανόνα του οποίου την ισχύ επιμένουν να θεωρούν πραγματικό γεγονός. Δηλαδή δέχεται ότι  ο θεμελιώδης κανόνας δεν έχει απλώς τη γενική μορφή «το Σύνταγμα πρέπει να τηρείται,» αλλά και ένα περιεχόμενο σχετικό ιδίως με τις παραδεκτές πηγές του δικαίου. Αυτός ο κανόνας  είναι ανώτατος γιατί μας βοηθάει να αναγνωρίσουμε αν όλοι οι άλλοι κανόνες είναι πράγματι κανόνες της έννομης τάξεως. RULE OF RECOGNITION

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

Αναζητούν το θεμέλιο της ισχύος του δικαίου εκτός της έννομης τάξης, αλλά όχι σε ένα πραγματικό γεγονός, αλλά σε ορισμένες αξίες που ξεπερνούν τόσο το ίδιο το τεθειμένο δίκαιο όσο και τον κόσμο των πραγματικών γεγονότων. >ελευθερία, αμοιβαίος σεβασμός, δικαιοσύνη. Θεωρούν αυτές τις αξίες υπεράνω της έννομης τάξης και δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές από εμπειρικές παρατηρήσεις, είναι προσιτές μόνο στη φιλοσοφική γνώση.

«Μιά έννομη τάξη που δεν τις σέβεται δεν είναι άξια να φέρει το όνομα του δικαίου και δεν μπορεί να απαιτεί υπακοή από τους κοινωνούς» 

è       Οι πιο αμφισβητούμενες, κίνδυνος δογματισμού, δυσκολίες φιλοσοφικής δικαιολογήσεως, δυσαπόδεικτες ηθικές επιταγές.

8. ΦΥΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

Όσοι τάσσονται με αυτές είναι οπαδοί του φυσικού δικαίου, ενώ με τις κοινωνιολογικές και νομικές θεωρίες οπαδοί του νομικού θετικισμού

ΦΥΣΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ	ΝΟΜΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ
-πέρα από το τεθειμένο δίκαιο, το οποίο εκπηγάζει από μια ανθρώπινη πράξη που του προσδίδει υπόσταση κατά χώρο και χρόνο, υπάρχει ένα άλλο, υπέρτερο του δίκαιο που αντλεί την ισχύ του από τη σύνδεσή του προς ορισμένες αξίες αναπόσπαστα ενωμένες με τις φύση του ανθρώπου και της κοινωνίας.	-δεν υπάρχει άλλο δίκαιο πλην του τεθειμένου, επειδή είτε στηρίζεται σε κάποιο πραγματικό γεγονός, είτε σε κάποιον κανόνα που προσέδωσε κύρος στην πράξη θεσπίσεώς του και το έκανε υποχρεωτικό για όλους. -Καταλογίζουν στο φυσικό δίκαιο κενολογία, αποκυήματα της φαντασίας, ανυπόστατη και μη δεσμευτική βάση

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

ΘΩΜΑΣ ΑΚΥΙΝΑΤΗΣ

-Υποδιαρεί το δίκαιοσε φυσικό και νομικό, σε εκείνο που υπάρχει εκ φύσεως και σε εκείνο που καθορίζεται με μια πράξη θεσπίσεως του. -Δεν ασχολείται με το πρόβλημα του θεμελίου της ισχύος του δικαίου επειδή θεωρεί το ισχύον δίκαιο ταυτόσημο με την πόλη,εντός της οποίας υπάρχει και εφαρμόζεται «πολιτικόν δίκαιον». -Δεν θέτει ζήτημα εκτοπίσεως του ενός δίκαιου από το άλλο.

-Υιοθετεί την αριστοτελική διάκριση, αλλά την ανάγει από διμερή σε τριμερή και την εμπλουτίζει με ιδέες θρησκευτικής προελέυσεως: Jus aeternum:  αιώνιο δίκαιο >είναι το απολύτος ορθό, ξεπερνά κάθε χωροχρονικό περιορισμό εκπηγάζοντας από τη θεία σοφία, απρόσιτο στον ανθρώπινο νου. Εξαίρεση όπου έχει αποκαλυφθεί στον άνθρωπο μέσω ιερών κειμένων> Jus divinum Jus natural: φυσικό δίκαιο, τείνει να προσεγγίσει το αιώνιο αλλά δεν ταυτίζεται. Απορρέι από τον ορθό λόγο, το μέρος του αιώνιου δικαίου που μπορεί να συλλάβει ο άνθρωπος χάρη στις διανοητικές ικανότητες. Jus humanum: ανθρώπινο δίκαιο, αυτό που έχει θεσπιστεί από την κοσμική εξουσία. Σε αυτή την τριμερή ιεράρχηση προκύπτει σύγκρουση, κυρίως μεταξύ του φυσικού και του ανθρώπινου με το πρώτο να διαθέτει μεγαλύτερο κύρος κατά το Θωμά.

Ο Αριστοτέλης και ο Ακυινάτης >κορυφαίοι εκπρόσωποι της κλασσικής θεωρίας του φυσικού δικαίου

Τους συνδέουν η αντίληψη  για τη φύση και η σχέση του πράττοντος υποκειμένου προς την έννομη τάξη. 

Η ΦΥΣΗ και για τους 2 είναι

-Οργανική ενότητα

-Τάξη σκοπών

-Το κάθε πράγμα έχει ειδική φύση, δηλ εξελίσσεται συνεχώς προς μια κατάσταση που αποτελεί την τελείωσή του, τέλος, σκοπός, και η φύση του αυτή εναρμονίζεται με τις φύσεις όλων των άλλων πραγμάτων. Ο σκοπός της φύσης του ανθρώπου=κατάκτηση της ευδαιμονίας. Ωστόσο αυτή μπορεί να κατακτηθεί μόνο εντός της κοινωνικής ομάδας.

-Ο κάθε άνθρωπος ανάλογα με την προκαθορισμένη θέση του επιτυγχάνει την αρμονική συμβίωση με τους άλλους, στο πλαίσιο κοινών θεσμών.

-Άρα αφετηρία κάθε ανθρώπου>η κοινότητα  εντός της οποίας ζει, και η κοινωνική-ηθική- έννομη τάξη.

Άγγλος φιλόσοφος THOMAS HOBBES (1588-1679)

Πρώτο αποφασιστικό βήμα για τη νεότερη θεωρία του φυσικού δικαίου

Διαφέρει ως προς την προηγούμενη στην αντίληψη για τη φύση και τον τρόπο σύλληψης σχέσεων ατόμου-κοινωνίας.

ΦΥΣΗ=όχι τάξη σκοπών,αλλά εμπειρική παρατήρηση και σύνθεση επιστημονικών γνώσεων για τον κόσμο και τον άνθρωπο.

Η θεωρία αυτή θέτει ως αφετηρία ανάλυσης το μεμονωμένο άτομο και όχι την κοινωνία ή την έννομη τάξη.

>Το κύριο χαρακτηριστικό του ανθρώπου που τον ωθεί στην κοινωνική συμβίωση και την οργάνωσή της μέσω του δικαίου, είναι το ότι διακατέχεται από το φόβο του βίαιου θανάτου. Ο φόβος προέρχεται απο τον εγωισμό και την πλεονεξία και προκαλεί  κατάσταση δυσπιστίας και επιθετικότητας.

Άγγλος JOHN LOCK (1632-1704) 

Πρεσβεύει ότι ο άνθρωπος έχει από τη φύση του ορισμένες κλίσεις προς αυτοσυντήρηση και προς κτήση χρήσιμων για τη ζωή του αγαθών

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

-Οι θεωρίες περι κοινωνικού συμβολαίου συνεπάγονται την αποδέσμευση του φυσικού δικαίου από θρησκευτικά στοιχεία, δηλ εκκοσμίκευση. «το δίκαιο δεν έχει θεία προέλευση, αλλά δημιουργείται με ανθρώπινες αποφάσεις

-οι αποφάσεις για δημιουργία δικαίου οφείλουν να στηριχτούν στη φύση του ανθρώπου, ως μεμονομένου ατόμου, όχι ως ήδη ενταγμένου σε μια συγκεκριμένη οργαν. Κοινωνία, γιατί μόνο έτσι ο άνθρωπος νοείται ελεύθερος και ίσος ως προς του άλλους. Άρα, το δίκαιο οφείλει να διαμορφώνεται σύμφωνα με τις αρχές που προκύπτουν από τη φύση του ελεύθερου ανθρώπου.

Ορθό δίκαιο=δεν είναι δεδομένο από τη φύση, αλλά δημιουργείται από αυτό το ίδιο μαζί με όλα τα άλλα άτομα. Άρα τίθεται σε ισχύ και δεν υπάρχει αφεαυτού.

ΝΟΜΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

>Δίκαιο είναι εκείνο που έχει δημιουργηθεί με συγκεκριμένες πράξεις για τις οποίες για οποιονδήποτε λόγο γίνεται δεκτό ότι συνεπάγονται τη θέση του σε ισχύ.

Παιδί του φυσικού δικαίου. Συνετέλεσε στην εκκοσμίκευση του δικαίου. «Δεν υπάρχει δίκαιο αφ’ εαυτού, είναι δημιούργημα του ανθρώπου» . Αφαιρεί θρησκευτικά κατάλοιπα. Μέσα του οι τάσεις κοινωνιολογικός, κρατικός και κανονιστικός θετικισμός.

ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

Αναζητούν την ουσία του δικαίου σε απλά πραγματικά γεγονότα

Ενσωματώνουν νομικό ρεαλισμό και κοινωνιολογικές θεωρίες

Το δίκαιο αποτελείται από κανόνες δεοντολογικούς, ο λόγος της ισχύος τους πρέπει να αναζητηθεί σε ένα πραγματικό γεγονός, στην επικρατούσα κοινωνική δύναμη, στη συναίνεση των κοινωνών.

ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

«Δίκαιο είναι μόνο εκείνο που θεσπίζεται από τα κρατικά όργανα που είναι νομικά αρμόδια για τη δημιουργία του»

Απλό πραγματικό γεγονός, αρμοδιότητα που πηγάζει από την κυριαρχία. Εδώ κατατάσσεται η θεωρία των προσταγών.

ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΘΕΤΙΚΙΣΜΟΣ

Εδώ κατατάσσεται η θεωρία του Κέλσεν, η έννομη τάξη είναι διαρθρωμένη σε βαθμίδες με τρόπο τέτοιο ώστε η έννομη τάξη στο σύνολό της στηρίζεται στην ισχύ του θεμελιώδους κανόνα (υπακοή στο Σύνταγμα)